Recent onderzoek heeft een zorgwekkend licht geworpen op de mentale gezondheid van jongeren. Waarbij inzichten zijn verkregen via vragenlijsten over psychische klachten, stress, eenzaamheid en zelfdodingsgedachten.
Deze bevindingen, die zijn verzameld als onderdeel van het Gezondheidsonderzoek COVID-19, tonen aan dat de mentale gezondheid van jongeren in september 2023 verslechterd is ten opzichte van de vorige meting in juni 2023. Dit is het negende kwartaalonderzoek onder jongeren en biedt cruciale inzichten in de uitdagingen waarmee jongeren worden geconfronteerd. Vooral in de directe periode na Corona zien we dat steeds meer jongeren met psychische klachten kampen.
Uit verder onderzoek blijkt dat 35% van de jongeren mentale klachten rapporteerde in de vier weken voorafgaand aan de meting, wat een lichte stijging is ten opzichte van eerdere metingen. Opvallend is de sterke correlatie tussen eenzaamheid en mentale klachten, waarbij jongeren die zich eenzaam voelen een hoger risico lopen op het ervaren van mentale problemen. Dit geldt vooral voor jongeren die zich extreem eenzaam voelen.
Daarnaast is de toename van zelfdodingsgedachten onder jongeren bijzonder verontrustend. Zoals te zien is in de grafiek hieronder gaf een op de zes jongeren aan weleens serieus te hebben nagedacht over zelfdoding, wat een aanzienlijke stijging is in vergelijking met de periode voor Covid, waar het toen een op de tien jongeren betrof. Vooral jongeren die zich extreem eenzaam voelen en jongeren met mentale klachten zijn vatbaar voor deze gedachten. Bijna de helft van de jongeren heeft aangegeven zich enigszins tot sterk eenzaam te hebben gevoeld in de afgelopen vier weken.
Daarnaast blijft stress een alarmerend probleem onder jongeren, waarbij bijna de helft van de jongeren aangeeft vaak gestrest te zijn. Specifieke situaties, zoals school, sociale druk en persoonlijke problemen veroorzaken veel stress bij jongeren. Studenten in het hoger onderwijs die last hebben van prestatiedruk en stress, wijzen op verschillende oorzaken. Enerzijds ervaren ze een opstapeling van onzekerheden in hun leven, terwijl anderzijds hoge druk ontstaat door studieprogramma's met intense piekmomenten, onduidelijke informatie over toetsen en zorgen over wereldwijde crises die vooral jongeren treffen. Velen van hen voelen zich niet bekwaam om met deze druk en stress om te gaan. Dit blijkt uit het rapport 'Harder Better Faster Stronger?' van het Trimbos-instituut, ECIO en het RIVM. Daarnaast blijkt uit onderzoek van UNICEF dat jongeren aandacht missen voor mentale gezondheid op school.
Om deze problemen aan te pakken zijn twee oplossingsrichtingen nodig die elkaar versterken. Allereerst is het belangrijk om de vaardigheden van studenten te versterken, zodat ze beter kunnen omgaan met de druk en stress. Ten tweede is het minstens zo belangrijk om de onzekerheden in de onderwijs- en leefomgeving van studenten te verminderen, vooral die buiten hun controle liggen. GZ-psycholoog Najla Edriouch benadrukt hierbij het belang van activiteiten zoals naar buiten gaan om natuurlijk licht op te nemen en tijd doorbrengen met vrienden en familie. Het vinden van een goede balans in energieverdeling tussen activiteiten die energie kosten, energie geven en ontspanning bieden is essentieel, evenals het kiezen van een vast piekermoment om zorgen te bespreken en eventuele oplossingen te vinden. Ook Jolien Dopmeijer, projectleider studenten bij het Trimbos-Instituut, is het eens met deze twee oplossingsrichtingen en de uitspraken van Edriouch. “Het verminderen van prestatiedruk en stress is een gedeelde verantwoordelijkheid van zowel de individuele student, de onderwijsinstellingen, overheid en maatschappij. Het erkennen en begrijpen van de beleving van de student is hierin essentieel.”
In het voorjaar van 2023 hebben meer dan 32.000 studenten deelgenomen aan een online vragenlijst van het RIVM, waardoor er opnieuw inzicht is verkregen in de mentale gezondheid en het middelengebruik van studenten in het hoger beroepsonderwijs en op universiteiten. Hoewel een deel van de studenten zich redelijk tot goed voelt, blijkt een aanzienlijk aantal te kampen met psychische klachten, waarbij alcohol veruit het meest gebruikte middel is. De resultaten tonen overeenkomsten met de eerste monitor van 2021 en benadrukken de nauwe verwevenheid tussen mentale gezondheid en middelengebruik met de sociale en maatschappelijke omgeving van studenten.
Hoewel op sommige vlakken een lichte verbetering in mentale gezondheid lijkt te zijn ten opzichte van de vorige monitor tijdens de coronapandemie, blijft aandacht voor de omgeving van studenten essentieel. Het gebruik van de meeste middelen is wel gelijk gebleven. Vapen lijkt populairder te zijn geworden, terwijl het gebruik van cannabis lijkt te zijn afgenomen. Overmatig alcoholgebruik komt vooral voor bij studenten met een hoge studieschuld en studenten die samenwonen in een studentenhuis. Dopmeijer bevestigt dit en haalt hierbij ook een van haar onderzoeken aan: "Vooral mannelijke studenten die op kamers wonen lijken eerder terug te grijpen op overmatig gebruik van alcohol of drugs. Deze studenten drinken voornamelijk om positieve emoties te ervaren en een verhoogd genot te beleven."
Het is duidelijk dat de mentale gezondheid van jongeren een complex vraagstuk is waar niet lichtvaardig mee kan worden omgegaan. De recente onderzoeksresultaten wijzen op een alarmerende trend van verslechtering, vooral in het licht van zelfdodingsgedachten en de impact van stress en eenzaamheid. Het is van cruciaal belang dat er een gecoördineerde inspanning wordt geleverd om deze kwesties aan te pakken, met een focus op het versterken van de vaardigheden van jongeren om stress te hanteren en het verminderen van externe stressfactoren die buiten hun controle liggen. Daarnaast is het bevorderen van positieve gezondheid, weerbaarheid en sociale steun essentieel om de volgende generatie jongeren te kunnen laten leven.