Steeds vaker slaan dieven toe in winkels. Het aantal winkeldiefstallen is het hoogste in tien jaar tijd, blijkt uit cijfers van het CBS. Ook supermarkten zien de aantallen toenemen. Bij zowel winkels met zelfscankassa’s, maar ook zonder. Een deel van de consumenten vinden het normaal om hun boodschappen niet te betalen. Onder jongeren zijn de cijfers het hoogst. ‘Het is een samenspel van verschillende factoren’, aldus Nick Bombaij, onderzoeker consumentengedrag en retail aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) .

De opkomst van zelfscankassa’s in supermarkten heeft een stroom van winkeldiefstallen met zich meegebracht. Zowel winkels met en zonder deze nieuwe manier van afrekenen hebben daarmee te maken. Volgens Bombaij heeft deze toename in winkeldiefstal meerderde oorzaken. Waaronder: de stijgende inflatie, met name die op energie en dus ook voedsel. Ook de introductie en inmiddels de verhoging van het aantal zelfscankassa’s spelen hier een rol in. Kortom: hoe meer zelfscankassa’s er zijn, hoe meer er gestolen wordt. 

De combinatie van economische factoren en de opkomst van zelfscankassa's lijkt een belangrijke rol te spelen bij deze ontwikkeling. De houding van jongeren ten opzichte van diefstal blijkt ook een belangrijke factor te zijn. 'Cijfers laten zien dat de stijging van winkeldiefstallen een complexe kwestie is, beïnvloed door verschillende factoren die we moeten begrijpen om effectieve oplossingen te vinden', aldus Bombaij. 

Hoewel zelfscankassa's vaak worden genoemd als een belangrijke factor bij winkeldiefstallen, geven supermarkten aan dat diefstal zowel bij winkels met als zonder zelfscankassa’s voorkomt. Volgens Bombaij heeft dit verschijnsel een combinatie van oorzaken. Het is niet duidelijk hoe groot het aandeel precies, maar een groot aandeel vindt plaats via de zelfscankassa. Producten worden gestolen, omdat het scannen van het product vergeten wordt bij de zelfscankassa.

Hiernaast speelt frustratie een rol als de zelfscankassa niet naar behoren werkt. Dit kan ook ontstaan wanneer de barcode niet werkt of wanneer consumenten hun product niet kunnen vinden op het kassascherm. Anderen rechtvaardigen hun daden met een ideologisch motief.  Door te stellen dat ze korting verdienen omdat ze zelf scannen of uit verzet tegen winstgevende supermarktketens. Bovendien wijst Bombaij erop dat een deel van de producten gestolen wordt door werknemers zelf. Dit zijn problemen die bij de gewone kassa niet voorkomen.  

De coronapandemie heeft volgens Bombaij geen grote invloed gehad op de daling of de stijging van winkeldiefstal. Het aantal online bestellingen is weliswaar flink toegenomen, winkeldiefstal is daarbij onmogelijk. 'Maar', stelt Bombaij, 'of mensen zich tijdens corona in de winkel anders gedragen hebben is niet concreet te concluderen.'

Verder wordt winkeldiefstal steeds meer genormaliseerd onder 12 tot 18-jarigen. Bombaij noemt dit erg zorgwekkend. 12 tot 18-jarigen zijn volgens cijfers van het CBS de grootste groep die stelen. 'Deze leeftijdscategorie heeft weinig te besteden. De duurder geworden boodschappen raakt deze groep dus extra hard', stelt Bombaij. Dit vergrijp wordt door jongen minder serieus genomen en ze doen er vaak luchtig over. 'Ze weten dat het niet mag, maar vinden de overtreding niet zo erg', zegt Bombaij. 

'Ze weten dat het niet mag, maar vinden de overtreding niet zo erg'

Nick Bombaij, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam

Een collega van Bombaij aan de UvA, Frenk van Harreveld, hoogleraar gedragsbeïnvloeding, beaamt naar aanleiding van onze vragen wat Bombaij zegt: winkeldiefstal wordt steeds normaler. Hij neemt als voorbeeld een klein winkeltje op de hoek van de straat. Zo’n winkeltje heeft veel meer last van winkeldiefstal dan een grote supermarktketen. Een supermarktketen staat dan ook op een grotere psychologische afstand, stelen wordt dus gemakkelijker.