(Oud-)omroepmedewerkers over de presentatie van de onderzoeksresultaten van de Commissie-van Rijn wordt beleefd op de werkvloer

De onderzoeksresultaten van het langverwachte onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag bij de Nederlandse Publieke Omroep zijn vandaag door de Commissie-Van Rijn openbaar gemaakt en de uitkomsten liegen er niet om: drie van de vier (oud-)omroepmedewerkers geeft aan doelwit of getuige te zijn geweest van pestgedrag, intimidatie, seksisme, en/of discriminatie.

In november 2022 kwam naar buiten dat 50 redacteuren meldden dat Matthijs van Nieuwkerk en enkele eindredacteuren grensoverschrijdend gedrag vertoonden. BNNVARA zou nooit hebben ingegrepen. In maart 2023 werd bekend dat er ook klachten bij andere omroepen waren binnengekomen. Naar aanleiding daarvan heeft de commissie, onder leiding van voormalig minister en staatsecretaris van Gezondheid Martin van Rijn een NPO-breed onderzoek gedaan. Er zijn 2.566 vragenlijsten ingevuld en 190 gesprekken gevoerd met (oud-)omroepmedewerkers. De vragenlijsten hebben inzicht gegeven in hoeverre bepaalde ervaringen met gedrag samenhangen met kenmerken van functies, contractvormen, de stijl van leidinggeven, of de manier van omgaan met elkaar.

Uitslagen onderzoek

De effecten van het grensoverschrijdende gedrag zijn op verschillende niveaus merkbaar: persoon, omgeving en organisatie. Driekwart van de respondeten (1.484 van de 2.566 personen) geeft aan doelwit of getuige te zijn geweest van pestgedrag, intimidatie, seksisme, en/of discriminatie. Daarnaast zijn er 190 gesprekken gevoerd met (oud-)omroepmedewerkers. “Wat we hoorden in de gesprekken echoot de resultaten van de vragenlijst respondenten,” aldus de commissie.

Lange termijn gevolgen

“De verhalen maken ook pijnlijk duidelijk hoezeer ervaringen met stelselmatige sabotage, fysiek en verbaal geweld, of seksuele intimidatie het werkplezier hebben verpest en tot in lengte van jaren hun sporen in levens hebben getrokken,” aldus de commissie. We spreken een (oud)omroepmedewerkster (37) die 14 jaar redacteur/producer is geweest bij verschillende omroepen en productiehuizen. Ze heeft 4 jaar geleden de keuze gemaakt zich te laten omscholen tot communicatieadviseur, vanwege de toxische werkomgeving bij de publieke omroep. “Je moet zwijgen en gehoorzamen, het is zeker niet de bedoeling dat je in verweer komt tegen je meerderen.” Bij het invullen van de vragenlijst heeft ze naast haar ervaringen ook een vijftal concrete incidenten doorgegeven. Ze kan haar ervaringen beter een plek geven nu er zoveel aandacht voor is. “Je denkt; ik ben de uitzondering, maar dat is helemaal niet zo; een hele bevolkingsgroep maakte hetzelfde mee.”

We vragen aan een junior producer van een bekend televisieprogramma (22) – die graag anoniem wil blijven – hoe het onderwerp op dit moment leeft op de werkvloer. Ze herkent de angstcultuur. “Als ik sommige mensen bij het koffiezetapparaat zie staan, ga ik bewust geen koffie halen,” vertelt ze. Vorige week was er een gesprek tussen de directeur en alle medewerkers binnen haar tak. “Er worden op dit moment vooral veel slechte grappen gemaakt over het onderzoek, bijvoorbeeld als je elkaar een knuffel geeft ‘mag ik dit wel doen of is dit ook seksuele aanranding?’.” Ze is bang dat er hogerop ook lacherig over wordt gedaan. Ze is tevreden over de aanbevelingen, maar ze moeten wel van bovenaf komen.

Oorzaken

In de televisie-uitzending van Nieuwsuur van 1 februari vertelt Peter Kuipers, directeur KRO-NCRV over de patstelling waar alle omroepen voor staan. “Ik weet eigenlijk niet wat ik over een half jaar, driekwart jaar moet maken. Dus ik ben volledig afhankelijk van – ik heb maar één klant, dat is de NPO – of mijn organisatie voldoende werk krijgt. En als het voldoende werk krijgt: onder wat voor tijdsbestek moet het dan af? Is dat binnen drie maanden, dan geeft dat een enorme druk in de productie, in die productie ontstaat dan stress en dan op de werkvloer gebeuren er soms dingen waar we het nu over hebben.” Daarnaast is er nog sprake van een andere patstelling: bij de NPO is er een hiërarchische structuur met veel informeel leiderschap, aldus commissieadviseur en onafhankelijk regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld Mariëtte Hamer in het televisieprogramma Sophie en Jeroen van 1 februari. Volgens de commissie is deze huidige manier van werken onnodig belastend voor medewerkers, omdat hiermee een vorm van onzekerheid ontstaat die niets te maken heeft met hun prestaties of functioneren.

Aanbevelingen

Deze zwak ontwikkelde werkgeversrol bij de Publieke Omroep geeft medewerkers het gevoel dat niemand verantwoordelijkheid neemt voor een sociaal veilige werkomgeving. Mensen voelden zich een speelbal van vriendjespolitiek en machtsmisbruik. De commissie doet aanbevelingen zoals bijvoorbeeld: ‘versterk het toezicht en verbind daar consequenties aan’ of ‘kijk naar patronen, dus voorbij incidenten’ en ‘onderzoek de rol en geldstromen van productiehuizen’ en ‘houdt concurrentie en samenwerking met elkaar in balans’.

Hoogleraar arbeidsrecht Yvonne Erkens is voorzitter geweest van de commissie ongewenst gedrag aan de Universiteit en deed onderzoek naar sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap. We spreken haar in haar kantoor aan de Universiteit Leiden. “Heersende culturen veranderen is ontzettend lastig en een actieve houding van een werkgever is hierbij van groot belang,” aldus Erkens. Volgens Erkens wordt veel onrecht geregeld niet gezien, doordat juristen naar iedere casus apart kijken. “Je moet juist kijken naar patronen, op welke afdelingen komen wel heel veel meldingen binnen? Dan kan je zoeken naar oorzaken. De bal ligt nu echt bij de werkgever, want er is ongelofelijk veel mis, dat is wel uit het onderzoek naar voren gekomen.”