Dementie is momenteel de grootste doodsoorzaak in Nederland. Toen er onlangs voor het eerst sinds 2003 een geneesmiddel tegen de ziekte van Alzheimer op de markt kwam was er daarom plotseling sprake van voorzichtig enthousiasme. Het middel aducanumab werd goedgekeurd door de Amerikaanse U.S. Food and Drug Administration (FDA). In tegenstelling tot andere medicijnen tegen Alzheimer is het gericht op een onderliggende oorzaak en niet op de symptomen van de ziekte. Toch zijn sommige experts kritisch over het middel.

Dementie is een verzamelterm voor verschillende ziekten die schade aan de hersenen veroorzaken, waardoor ernstige geheugenproblemen ontstaan. Verreweg de meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer, die wordt gekenmerkt door een ophoping van verschillende eiwitten in de hersenen. Deze eiwitten dragen waarschijnlijk bij aan de ziekte van Alzheimer door de hersenen te beschadigen.

Toename dementiepatiënten

Volgens cijfers van het CBS is het aantal personen met dementie in Nederland in de periode 2008-2017 sterk toegenomen. Dit komt niet in de laatste plaats door de vergrijzing. Dementie ontstaat namelijk meestal pas op latere leeftijd. Hoe meer ouderen, hoe meer mensen dus dementie krijgen. Ook een ongezonde levensstijl is een risicofactor voor het krijgen van dementie. Het is volgens experts belangrijk om gezond te eten, genoeg te bewegen en mentaal actief te blijven. In de komende jaren wordt een verdere toename van het aantal dementiepatiënten verwacht, doordat de vergrijzing de komende jaren ook blijft toenemen.

Aducanumab

De vraag naar effectieve behandelingen tegen dementie – en dan met name tegen de ziekte van Alzheimer – is daarom ontzettend groot. Het nieuwe Alzheimergeneesmiddel aducanumab, verkocht onder de merknaam Aduhelm, werd na registratie door de FDA met open armen ontvangen. Alzheimer Nederland liet weten blij te zijn met het nieuwe geneesmiddel en verschillende experts reageerden positief. Ze benoemen vooral het feit dat aducanumab is gericht op een onderliggende oorzaak van Alzheimer: het bindt aan de eiwitophopingen in de hersenen en ruimt ze op. Het gaat dan wel om slechts één soort eiwit, het amyloid-beta eiwit – terwijl dit niet het enige eiwit is dat de bijdraagt aan de ziekte van Alzheimer.

Kritiek

Ondanks een positieve ontvangst is er ook kritiek op het geneesmiddel. Dit kwam voort uit de manier waarop de FDA aducanumab goedkeurde: via een zogenaamde “Accelerated Approval pathway”. Deze manier van geneesmiddelregistratie wordt gebruikt wanneer er sprake is van een veelbelovend geneesmiddel voor een ziekte waar nog geen effectieve behandeling voor is. Experts wijzen erop dat het onderzoek naar aducanumab in patiënten echter nog geen aantoonbaar bewijs heeft geleverd dat het ook daadwerkelijk de prognose van patiënten verbetert. Sterker nog: de ernst van de bijwerkingen die patiënten ondervinden zouden niet in verhouding staan met het geringe voordeel dat door het middel wordt verkregen.

De F.D.A. is zich bewust van de situatie. Het stelt dat de beslissing om aducanumab te registreren is gebaseerd op twee verschillende onderzoeken. In slechts één van deze onderzoeken werd een positief effect op het ziektebeeld van Alzheimer waargenomen. In beide onderzoeken was echter sprake van een daling van de eerder genoemde amyloid-beta eiwitophopingen, één van de mogelijke oorzaken van Alzheimer. Dit is gebruikt als een zogenaamde surrogaat marker. In plaats van een daadwerkelijke vermindering van symptomen wordt dan gekeken naar een andere eigenschap – in dit geval minder eiwitophoping – die hoogstwaarschijnlijk een positief effect heeft op het ziektebeeld.  

De F.D.A. gelooft dat aducanumab de ziekte van Alzheimer in een vroeg stadium kan afremmen. Om in de toekomst zekerheid te krijgen over aducanumab heeft de F.D.A. Biogen – het bedrijf achter het geneesmiddel – opgedragen om een extra onderzoek uit te voeren naar het klinisch effect van aducanumab. Indien daar negatieve resultaten uitkomen wordt het middel weer van de markt gehaald.

Dementie is een ziekte die door absentie van een effectieve behandeling en toenemende vergrijzing helaas steeds vaker zal voorkomen. Hoewel de meningen over het nieuwe geneesmiddel aducanumab verdeeld zijn is er één ding duidelijk: de toekomst moet uitwijzen of het middel de steeds grotere toename van het aantal Alzheimerpatiënten een halt toe kan roepen.