Datavisualisatie
Steeds meer doden dankzij infectieziekten: een zorgelijke stijging
17 april 2021
Maartje Nijhof
Student van de minor journalistiek en nieuwe media (2020-2021). Bachelor film- en literatuurwetenschap.

Cijfers van het CBS wijzen op een zorgwekkende trend: het aantal Nederlanders dat overlijdt aan infectieziekten neemt sinds 1990 in snel tempo toe. Ondanks alle ontwikkelingen op geneeskundig gebied komt het voor dat bepaalde ziektes weer een overhand krijgen, ook in Nederland. Corona heeft de wereld compleet op zijn kop gezet, maar voordat die ziekte überhaupt vanuit Wuhan de wereld door raasde was deze stijging in het aantal doodsoorzaken vanwege infectieziekten al te zien.

Een voorbeeld van een infectieziekte kan Tuberculose zijn, een bacterie waar men van gaat hoesten die door de lucht reist in kleine druppeltjes zoals het Corona virus. Malaria is ook een infectieziekte, maar deze wordt door muggen verspreid. Als een mug besmet is met de Malaria parasiet en vervolgens een mens steekt, kan die parasiet in het bloed terecht komen. Het gevolg is een griepachtig ziektebeeld. Ook voedselvergiftiging is een infectieziekte, waarbij bijvoorbeeld Salmonella bacteriën voor hevige misselijkheid zorgen. Zo zijn er nog veel meer verschillende ziekten die allemaal onder dezelfde term ‘infectieziekten’ worden geschaard. De meeste infectieziekten zijn makkelijk te behandelen of gaan vanzelf over. Onze geneeskundige kennis neemt ook alsmaar toe, dus veel ziekten worden steeds minder gevaarlijk. Toch liegen de cijfers er niet om: het aantal doodsoorzaken vanwege infectieziekten is in opmars.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft data gepubliceerd van de doodsoorzaken van de Nederlandse bevolking tussen 1950 en 2019. Over het algemeen blijven getallen rond eenzelfde aantal fluctueren door de jaren heen. Een opvallende categorie is die van de parasitaire-en infectieziekten. “In 2019 overleden 3.296 personen aan een infectieziekte of parasitaire ziekte in Nederland. Dit komt overeen met 2,2% van alle sterfgevallen in Nederland in 2019. Sterfte aan infectieziekten treedt vooral op hogere leeftijd op,” zo stelt het CBS. De eerste stijging was te zien tussen 1980 en 1990. Vanaf 2010 zet die stijging plots nog harder door.

Microbioloog Robert Sauerwein en hoogleraar infectieziekten Leonardus Visser komen in dit artikel aan het woord over mogelijke oorzaken van dit fenomeen. De echte onderliggende oorzaken kunnen pas na uitgebreid wetenschappelijk onderzoek empirisch onderlegd worden, maar in dit artikel wordt een aantal hypotheses voorgesteld.  

Reistoename

Een manier om ziektes in bedwang te houden is voorkomen dat ze rond kunnen reizen. Dit werd in de geschiedenis al duidelijk toen de pest met ratten over zee meekwam. Ook afgelopen jaar bleek hoe snel een ziekte vanaf het epicentrum de wereld over kan reizen. Een mogelijke reden voor de toename in sterfgevallen vanwege infectieziekten is het feit dat Nederlanders door de jaren heen meer zijn gaan reizen. Vroeger was een vakantie met het vliegtuig bijzonder, iets waar men zich voor kleedde als voor een bezoek aan de opera. Tegenwoordig is het volkomen normaal om met het vliegtuig te reizen en is de wereld meer verbonden.

Sauerwein vertelt dat de meeste parasitaire infecties van buiten Nederland komen. Het ligt in de lijn der verwachting dat iemand een ziekte in het buitenland oploopt, bijvoorbeeld op vakantie, en daar dan in Nederland aan komt te overlijden. “Groeiend reizigersverkeer en migratie van bevolkingsgroepen door oorlogen of andere oorzaken dragen bij tot de verspreiding van infecties in soms epidemische vorm,” stellen Sauerwein en Visser in hun artikel “Import- en reizigersziekten” gepubliceerd in 2016. “Zo kunnen nieuwe infecties of resistente vormen van reeds aanwezige infecties in een bepaald gebied worden geïntroduceerd.”

Volksverplaatsing

Niet alleen een vakantie naar een tropisch oord kan een ziekte of parasiet meebrengen naar Nederland, vooral ook grote volksverplaatsingen veroorzaken introductie van ziektes die in hier normaal niet voorkomen. Dit soort volksverplaatsingen treden bijvoorbeeld op in gebieden waar politieke onrust of oorlog heerst, maar ook op plaatsen waar frequent natuurrampen plaatsvinden. Bij het verplaatsen van grote groepen mensen liften ziektes en parasieten gemakkelijk mee. De laatste dertig jaar is de verbinding van werelddelen verbeterd, waardoor vluchtelingen de mogelijkheid kregen toevlucht in landen als Nederland te vinden. Dit kan dan dus ook de introductie van exotische ziekten of parasieten betekenen.  

Vergrijzing

Het CBS geeft zelf een aantal mogelijke redenen voor de toename waaronder verplaatsing van bevolking zoals hierboven besproken. Zij noemen ook toenemende levensverwachting als oorzaak van deze trend. Een toenemende levensverwachting resulteert logischerwijs in een toename van de populatie zolang het geboortecijfer niet krimpt. Uit de cijfers blijkt inderdaad dat er een gestage toename in de gemiddelde bevolking is.

Percentueel gezien weegt de toename van de bevolking echter niet op tegen de toename in sterftegevallen aan parasitaire ziekten. De verhouding blijft toenemen ongeacht de groei van de populatie. Zo was het sterfteaantal in 2000 ongeveer 1600 op de 15,9 miljoen, in 2010 ongeveer 2000 op de 16,6 miljoen en in 2017 3000 per 17,2 miljoen. Dit vertaalt naar 10/100.000 in 2000, 12/100.000 in 2010 en 18/100.000 in 2017. Kortom: ondanks de bevolkingsgroei neemt het aantal overlijdensgevallen in deze categorie in verhouding nog steeds toe.

Ligt de reden voor de stijging dan ergens anders gerelateerd aan de toename in de bevolking? Verbeterde gezondheidszorg is mede de reden dat de leeftijdsverwachting verbetert, en daarmee treedt ook vergrijzing op. Een toename aan ouderen in Nederland. Volgens Hoogleraar Leonardus Visser nam het aantal ouderen in de periode van de stijging ook toe. Ouderen hebben vaak een verminderde weerstand en overlijden dus eerder aan exotische ziekten die dankzij een toename in bevolkingsverplaatsing ook in Nederland kunnen voorkomen.

Uit de cijfers blijkt eveneens dat het grootste aantal sterfgevallen plaatsvindt in de ouderen leeftijdscategorie. De gegevens wijzen uit dat de toename in sterfte vanwege infectieziekten dus inderdaad samen zou kunnen hangen met een toename aan ouderen in de bevolking.  “Sterfgevallen concentreren zich vaker in risicogroepen zoals ouderen en mensen met verminderde weerstand,” zo beaamt Sauerwein. Daarbij vervolgde hij wel: “Er zijn echter geen aanwijzingen dat dit speciale risico’s in verband met andere ziekten oproept in het geval van parasitaire ziekten.” Volgens hem is de bijdrage van parasitaire ziekten aan de mortaliteit in Nederland “nagenoeg verwaarloosbaar”.

Het blijft dus ingewikkeld om de precieze oorzaken van dit fenomeen te doorgronden. De afdeling infectieziekten van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu kon de cijfers niet verder duiden, lieten ze mij in onze correspondentie weten. Het is aannemelijk dat de stijging in ieder geval samenhangt met een toename in het verplaatsen van de bevolking.

17 april 2021 |
Maartje Nijhof
Student van de minor journalistiek en nieuwe media (2020-2021). Bachelor film- en literatuurwetenschap.