Deze vijf politieke films moet je gezien hebben

Nu de verkiezingen achter de rug zijn, is het tijd voor ontspanning. Een goede film over politiek komt daarbij goed van pas. Maar welke films zijn nu echt de moeite waard? Filmwetenschapper Peter Verstraten, verbonden aan de Universiteit Leiden, bespreekt vijf politieke films die je absoluut gezien moet hebben. ‘Ze hebben stuk voor stuk iets bijzonders.’

All the King’s Men (1949) – IMDb

Regie: Robert Rossen

Hoofdrol(len): Broderick Crawford, John Ireland

‘Populisme speelde in 1949 totaal geen rol, maar All the King’s Men vertelt toch een verhaal van de opkomst van de populist Willie Stark. Dat zou in de jaren zeventig, de tijd van Watergate, veel logischer zijn. Dat de film in 1949 is verschenen, is op zich al bijzonder.

‘De film wordt verteld vanuit het perspectief van een journalist die een verhaal moet schrijven over een begaafde politicus, die zegt voor het volk op te komen. Omdat de journalist maar een karig loon verdient, treedt hij later in dienst van de politicus. Ze hebben dan nauw contact. Die politicus zegt dat hij streeft naar het goede, maar dat het goede alleen maar uit het slechte kan voortkomen.

‘Deze film laat daarmee zien dat goed en slecht veel moeilijker te scheiden zijn dan we graag zouden willen. Je ziet dat die journalist langzaam maar zeker donkere randjes krijgt, omdat hij geen afstand kan nemen van de populistische politicus.

‘Dit is een verhaal dat qua verhaalstructuur door de tijd heen echoot. Het had ook nu, in tijden van Trump gemaakt kunnen zijn. De film gaat erover dat je ergens in meegezogen kunt worden, zonder dat je daar helemaal achter staat. Dat is een thema dat intrigeert.’

Broderick Crawford als populist Willie Stark in All the King’s Men.

The Parallax View (1974) – IMDb

Regie: Alan J. Pakula

Hoofdrol(len): Warren Beatty

‘Dit is eigenlijk een variant op de thriller: de paranoiathriller. Pakula is daar heel erg goed in. Die samenzweringsthrillers van de jaren zeventig reageren natuurlijk op het politieke klimaat van de affaire rond Watergate en president Richard Nixon. Pakula heeft ook All the President’s Men gemaakt, over de journalisten die het Watergateschandaal hebben blootgelegd. Die film is eigenlijk heel zwart-wit, in de zin dat de moreel goede journalisten de onderste steen boven willen krijgen, om de democratie te redden.

‘Maar The Parallax View laat zien dat de journalist daar niet altijd in slaagt. De hoofdpersoon, Joseph Frady, is met alle goede bedoelingen bezig, maar hij staat er helemaal alleen voor en wordt uiteindelijk zelf door de hogere machten misbruikt. Het officiĆ«le verslag is dat Frady aan de verkeerde kant staat, terwijl de kijker al die tijd over zijn schouder meekeek. Dat is een hele interessante wending.

‘Al lijk je nog zo’n moreel richtsnoer te hebben, je kunt nog altijd besmeurd raken. Daarom is The Parallax View in dat opzicht wat gelaagder dan All the President’s Men. Maar ik vind het beide goede films, hoor.’

Warren Beatty speelt Joseph Frady in The Parallax View.

Being There (1979) –IMDb

Regie: Hal Ashby

Hoofdrol(len): Peter Sellers

‘Chance is een simpele tuinier die op een dag uit z’n huis wordt gezet. Hij komt dan op straat te staan en wordt aangereden door de limousine van een steenrijke familie. Die familie neemt hem vervolgens in huis. Chance weet niets van de buitenwereld. Hij heeft al die jaren alleen maar getuinierd, maar hij weet het te schoppen tot de belangrijkste adviseur van de president. Hij verwordt tot een soort orakel.

‘De film laat zien dat je in een machtspositie terecht kunt komen, zonder daar specifieke kwaliteiten voor te hebben. Iedereen slikt de uitspraken van Chance voor zoete koek en ziet er bijzondere metaforen in, terwijl Chance alleen maar een beetje over z’n tuin praat. Het enige personage dat een zinnige opmerking maakt, is de zwarte huishoudster die Chance nog van vroeger kent. Zij ziet de opkomst van Chance vooral als bewijs van zijn witte, mannelijke privilege.

‘De macht is in wezen heel leeg, zo blijkt. Niemand spreekt Chance tegen en hij maakt zich tegelijkertijd ook niet kwetsbaar, omdat hij niet zoveel zegt. Dus niemand slaagt erin zijn persoon onderuit te halen. Being There is alleen al daarom een mateloos interessante film, ook al ligt het politieke er niet eens zo dik bovenop.’


Frost/Nixon (2008) – IMDb

Regie: Ron Howard

Hoofdrol(len): Frank Langella, Michael Sheen

‘David Frost is de man die Richard Nixon voor een reeks interviews uitnodigt, een paar jaar na zijn aftreden. Frost is eigenlijk een soort Ivo Niehe: meer een entertainer dan een journalist. Nixon ziet daarom geen waardig tegenstander in Frost.

‘De tragiek van een iemand als Nixon is altijd geweest dat hij totaal geen empathie wist op te roepen. Hij schetst zichzelf als de underdog, die tekort is gedaan door het Amerikaanse volk. Daar sleept hij Frost in mee. Dat is een bijzondere kijk op de persoonlijkheid van zo’n man. Nixon wordt nog tragischer dan hij van zichzelf al is.

Frost/Nixon laat dat mooi zien. Het is bijvoorbeeld niet zo dat de film een heel duidelijk moreel oordeel velt over Nixon. Dat laat de regisseur in het midden en misschien schuilt daar wel de kracht van de film in. Frost en Nixon lijken in wezen erg op elkaar. Daarom werken die interviews uiteindelijk ook goed. Die hebben daadwerkelijk plaatsgevonden en hebben een stempel op die twee mannen gedrukt.

‘Maar of de film een realistische weergave is, vind ik verder niet zo interessant. Het is immers gedramatiseerd. Ik vind het als wetenschapper boeiender om te zien wat de film bij de kijker teweegbrengt, wat het effect is. En in Frost/Nixon is dat de ondergang van de tragische underdog.’


The Death of Stalin (2017) –IMDb

Regie: Armando Iannuci

Hoofdrol(len): Steve Buscemi, Simon Russell Beale, Jeffrey Tambor

‘Dit is een totaal absurde film. Ik vroeg me ook eigenlijk af of je over zo’n dictatoriale figuur wel een dergelijke comedy kunt maken. Dan zou je eerder denken dat de Russen daar ‘recht’ op hebben, om met hun eigen verleden af te rekenen. Maar dit is een soort Monty Python geworden. Toen ik naar de bioscoop ging om deze film te bekijken, was ik bang dat de humor misplaatst zou zijn.

‘Het ambivalente van The Death of Stalin is dat je de angst van de mensen ervaart, maar dat je als kijker weet dat de ernst in de film wel meevalt. Aan het begin van de film wordt een dirigent van z’n bed gelicht en die denkt dat dit zijn einde betekent. De kijker weet ondertussen dat hij alleen maar een concert hoeft te dirigeren, omdat Stalin dat graag op band wil hebben. Die dramatische ironie werkt toch wel heel goed.

‘Beter vind ik het nog als de directe adviseurs van Stalin voor gek worden gezet. Zij hebben zichzelf in die positie gemanoeuvreerd, dus dan is het vermakelijk om ze te zien worstelen met de dood van hun leider en de gevolgen ervan. Je ziet dat sommigen verstijven van angst, terwijl anderen direct het machtsspel beginnen te spelen en er een slaatje uit proberen te slaan.

‘Het Sovjet-systeem was al die jaren georganiseerd rondom de persoon Stalin en niemand wist wat er na zijn dood moest gebeuren. The Death of Stalin laat zien hoe dat systeem van muurvast verandert in los zand. De comedy, met een bepaalde galgenhumor, is toch een zeer geslaagde vorm om dit verhaal te vertellen.’