Bij het dichtstbijzijnde stemkantoor lacht het befaamde rode potlood je toe. Je duikt het hokje in, overweegt nog om een #stemfie te maken, opent het stembiljet en… er staan precies dezelfde partijen op als in maart. Huh? Is het Europees Parlement dan een alleen maar een vergrote versie van ons nationale parlement? Een belangrijk verschil zijn fracties die partijen op Europees niveau vormen. Hoog tijd om daar wat meer over te weten te komen in een gesprek met politicoloog en universitair docent Simon Otjes.
Het Europees Parlement is verdeeld in fracties, hoe werkt dat precies?
“Dat is voor een gedeelte net als de Tweede Kamer, deze is ook verdeeld in fracties. Deze fracties hebben ook een lijst met kandidaten en een lijsttrekker. In het Europees parlement zijn er een paar regels die het aantrekkelijker maken om lid te worden van een fractie. Zo is het namelijk verplicht om een fractie te vormen waar minstens 25 leden in zitten uit ten minste zes landen. Als je als partij meer invloed wil hebben, is het handig om je aan te sluiten bij een fractie.”
“Verder is er ook een arbeidsverdeling. Partijen die zich aansluiten onderhandelen namelijk niet als individu, maar treden als een groep op. Hierom wordt er een woordvoerder aangesteld, die voor de hele groep het woord doet. Voor iedere wet in het Europees Parlement is een nieuwe meerderheid nodig. Om je als partij aan te sluiten bij een grote fractie is dus ook een manier om je macht te vergroten. Op dit punt werkt het Europees Parlement anders dan de Tweede Kamer. “
“Naast de woordvoerder is er ook een belangrijke rol weggelegd voor de rapporteur, die zich bezig houdt met het verkrijgen van die meerderheid. Stel, er is een Europese wet over energiezuinige apparaten, dan benoemt het Europees Parlement een afgevaardigde die namens hen onderhandelt. Deze persoon is natuurlijk lid van een van de fracties en moet daarom ook contact onderhouden met de andere politieke groepen in het parlement. De rapporteur spreekt daarom ook regelmatig met vertegenwoordigers van andere fracties, schaduwrapporteurs.”
Partijen sluiten zich dus aan bij fracties die bestaan uit meerdere landen, maar stemmen deze landen dan niet in hun eigen landsbelang?
“De meeste stemmingen in het Europees Parlement volgen de ideologische stromingen. Een aantal fracties, waaronder de liberalen, volgen een strenge fractiediscipline, wat inhoudt dat er van tevoren bepaald wordt hoe de fractie gaat stemmen. Van partijen wordt verwacht dat zij deze discipline volgen. Het is voor hen daarom vrij lastig om hiervan af te wijken en te stemmen in het landsbelang.”
“Eigenlijk heeft het woord landsbelang niet echt een betekenis. Er is niet één landsbelang; dit is ontzettend afhankelijk van de ideologie. Zo zal voor de VVD het verlagen van belastingen in landsbelang zijn, maar spreekt de PVV over sterkere grenzen. Toch zie je dat op sommige onderwerpen partijen soms afwijken van de fractiediscipline. Neem bijvoorbeeld het onderwerp chemicaliën. Europarlementariërs die in het thuisland veel te maken hebben met chemische stoffen zullen in hun stemming afwijken van de overkoepelende fractie wanneer dat gunstig is op nationaal niveau.”
Je noemde dat de liberalen een sterke fractiediscipline hebben. D66 en VVD zijn allebei lid van deze fractie, maar verschillen in de Nederlandse politiek toch regelmatig in hun opvattingen. Hoe kan het dat zij in dezelfde Europese fractie zitten?
“Binnen een fractie is het vaak zoeken naar consensus tussen de verschillende partijen die aangesloten zijn. Over het algemeen lijken de liberalen ideologisch meer op D66 dan op de VVD. De Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) bestaat namelijk vooral uit pro-Europese middenpartijen. De VVD gaat ook steeds vaker tegen de fractie in. Alhoewel er dus een fractiediscipline is, kan de VVD, omdat het zo’n grote partij is, het zich veroorloven om op bepaalde onderwerpen af te wijken hiervan. De laatste vijf jaren is te zien dat VVD zich steeds kritischer opstelt tegenover de Europese Unie. Het is daarom duidelijk dat de VVD zich bevindt op de flank van de liberale fracties. Moeten ze er daarom maar niet meer bij horen? Dat vind ik moeilijk. “
Er niet meer bij horen. Nu je het zegt, de Brexit mag niet vergeten worden. Wat gebeurt er met de zetels van Groot Brittannië als zij de EU verlaat?
“Op het moment heeft Groot Brittannië 73 zetels. Rond deze zetels heeft de Europese Unie twee afspraken gemaakt. Ten eerste wordt een aantal zetels gereserveerd, wat betekent dat het Europees Parlement van 751 naar 705 zetels gaat. Dat heeft verder niet per se te maken met dat een land de unie verlaat; men vindt over het algemeen dat het Europees Parlement teveel zetels heeft. De overige 27 zetels zullen verdeeld worden onder de resterende landen. Nederland krijgt er dan drie zetels bij die volgens het kiesstelsel verdeeld worden. De VVD ontvangt waarschijnlijk een extra zetel. Ook GroenLinks of Forum voor Democratie (FVD) zullen waarschijnlijk een zetel erbij winnen.”
Nieuwkomer FVD wil zich aansluiten bij de rechts conservatieve groep Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), maar ChristenUnie (CU) liet al snel weten hier niks in de zien. Kunnen ze tegenhouden dat FVD zich bij de fractie voegt?
“Ik moet zeggen dat ik de precieze regels van deze fractie niet ken, maar over het algemeen beslist de meerderheid. Een partij kan bezwaar maken tegen het toetreden van een andere partij, maar het is lastig voor CU om dat daadwerkelijk te doen. De ECR is namelijk op het moment heel erg in verandering, de Britse conservatieven verlaten immers de fractie. Dat maakt het voor de ECR aantrekkelijk om FVD aan te trekken, om zo meer zetels te krijgen, maar ook onduidelijk. “
Is het een optie voor CU om zich bij een andere fractie aan te sluiten of zelfs een nieuwe fractie te beginnen als FVD toetreedt tot het ECR?
“In het Europees parlement heb je veel verschillende groeperingen die allemaal verschillende ideologieën uitdragen. Zo zijn bijvoorbeeld de Christen Democraten erg pro-Europees. CU zit nu dus in de ECR. Als je kijkt naar de standpunten van CU op het gebied van economie en milieu zie je dat het eigenlijk een linkse partij is. Maar Cu is ook eurosceptisch. Door deze samenstelling passen ze eigenlijk ook niet bij de andere partijen in het Europees Parlement. “
“Zo matchen ze slecht met de Europese Volkspartij (EVP), dat pro-Europees is én rechts. De Groenen zijn wel links, maar ook weer heel pro-Europees. Ook de Communistische partij is geen match, CU is niet zó links. Europa van Vrijheid en Naties (ENF), de fractie waar PVV in zat, zou al helemaal een vreemde keuze zijn, aangezien deze nog rechtser is dan de ECR. De vijfsterrenbeweging is eveneens een rare. Het is namelijk een Libertarische partij, die zich eurosceptisch opstelt en heel rechts is op bijvoorbeeld immigratie. Libertarisch is de CU sowieso niet, dus dat is geen optie.”
“Uiteindelijk is het voor de CU heel lastig om een nieuwe groep te vinden om zich bij aan te sluiten. CU zat namelijk al bij een groep die niet volledig aansloot bij hun profiel, zo waren de Britse conservatieven veel rechtser op het gebied van economie. Opvallend genoeg is de groep die het meest voor de hand zou liggen de Christen Democraten. Zij hebben dezelfde christelijke basis, maar zijn dan weer veel meer pro-Europees dan de CU. Het is voor CU daarom enorm ingewikkeld om te bepalen waar ze thuishoren.”
“Ook is het oprichten van een nieuwe partij geen optie. CU heeft al een samenwerkingsverband (European Christian Political Movement) met twee andere partijen. Deze partijen zijn de SGP en een Duitse bijbelvaste partij. De SGP voelt zich eigenlijk best thuis bij Forum voor Democratie en de Duitse groep krijgt waarschijnlijk maar één zetel in het parlement. Je hebt dan dus maar twee landen en onvoldoende zetels om een nieuwe fractie op te richten. Ik zie nu verder ook geen groepen die hen nu kunnen steunen.”
Als een partij zoals de VVD niet strikt de fractie-discipline volgt en CU eigenlijk bij geen enkele fractie past, zijn fracties dan nog wel van belang?
“De VVD verwijdert zich op sommige onderwerpen van hun fractie, maar schaart zich op veel onderwerpen wel naar de partijlijn. Daarmee is fractiediscipline niet zinloos. Anders dan zwanger zijn (een beetje zwanger bestaat niet), is fractiediscipline niet iets dat alleen maar wel of niet kan zijn.”