Politicoloog Tromble waarschuwt: Hype over ‘fake nieuws’ bedreigt democratie
27 april 2019 |
Isabella Hesselink

Speculaties over Russische inmenging bij de Amerikaanse verkiezingen overschaduwden de overwinning van Trump. Hetzelfde gold voor de uitslag van het Brexit-referendum. De Russische bemoeienis is het schrikbeeld voor de Westerse democratie. Met de Europese verkiezingen voor de deur rijst de vraag: hoe vatbaar zijn wij eigenlijk voor fake news? De Leidse onderzoekster Rebekah Tromble spreekt liever van ‘misinformatie’ en noemt de hype over ‘nepnieuws’ een bedreiging voor de democratie.

In een achterkamertje van de Universiteit Leiden beantwoordt politicoloog Rebekah Tromble onze vragen. Tromble groeide op in de Rocky Mountains van Wyoming, maar verruilde die voor het vlakke Middenwesten, waar ze promoveerde aan de Universiteit van Indiana. Daarna verhuisde ze naar Leiden om onderzoek te doen naar politieke communicatie met de focus op social media.

Hoe kan misinformatiede Europese verkiezingsuitslagen beïnvloeden?

“Het is moeilijk om in kaart te brengen wat de invloed van misinformatie is op de Europese verkiezingen. Er is maar beperkt onderzoek gedaan naar de invloed van misinformatieop stemgedrag en verkiezingsuitslagen. We weten dat mensen ermee in contact komen, maar het is onbekend hoeveel dit er zijn en op welke manier misinformatie hun stemgedrag beïnvloedt. Hierdoor weten we niet of misinformatie doorslaggevend is in de uiteindelijke verkiezingsuitslagen. Maar Amerikaanse wetenschappers vonden wel dat het aantal mensen dat in contact komt met misinformatie kleiner is dan we in eerste instantie dachten. De algehele invloed van misinformatie op verkiezingsuitslagen is daarom waarschijnlijk relatief klein.”

Hoe worden degenen die wel in aanraking komen met misinformatie hierdoor beïnvloed?

“Misinformatie lijkt vooral invloed te hebben op mensen die al bepaalde vooroordelen hebben. Zij zoeken op internet naar informatie die hun opvattingen bevestigt. Het kan zijn dat ze in eerste instantie niet zouden gaan stemmen, maar doordat ze in contact kwamen met sensationeel nieuws, voelen zij zich nu extra aangespoord om wel naar de stembus te gaan. Waarschijnlijk heeft misinformatie op deze mensen de meeste impact.”


“Ik vind het verontrustend dat we ‘fake news’ hebben opgehypet en gepolitiseerd.”

Fake news heeft de laatste tijd ontzettend veel aandacht gekregen. Soms krijg je het gevoel dat we er op internet door overspoeld worden. Is het echt zo erg?

“Het probleem is niet zo groot als de hype je wil laten geloven. Misinformatie-campagnes focussen zich vooral op Twitter, maar het aantal gebruikers daarvan neemt af, waardoor de uiteindelijke impact relatief klein zal zijn. Maar het is ook weer niet zo dat ik denk dat er helemaal geen consequenties zijn. Hoewel de invloed van misinformatie op verkiezingsuitslagen beperkt is, ben ik er wel van overtuigd dat hetinvloed kan hebben op het publieke debat. Misinformatie-campagnes maken gebruik van hechte social media-netwerken, waardoor nieuws zich snel kan verspreiden. Hierdoor kan het lijken alsof een bewering overal op internet is. Het kan overkomen alsof het deel is van de publieke opinie, terwijl het compleet gefabriceerd is. Dit kan het publieke debat verschuiven.

Maak jij je hierdoor zorgen om fake news?

“Ik vind het verontrustender dat we ‘fake news’ hebben opgehypet en het concept hebben gepolitiseerd. Het komt de hele tijd ter sprake en we hebben het er elke keer weer over. Doordat iedereen erover praat, ga je ook denken dat het overal is. Ik maak mij er zorgen om dat dit discours cynisme in de samenleving creëert en zo de democratie beschadigt.”

Hoe bedoel je?

“Als politici te pas en te onpas ‘fake news’ roepen, word je een stuk cynischer over het politieke systeem. Het is belangrijk dat mensen vertrouwen blijven behouden in politieke instituties en in de media: de zuilen van de democratie. Als de samenleving fundamenteel cynisch is, brokkelt de democratie snel af. Uit tientallen jaren onderzoek hiernaar blijkt dat hoe meer cynisme er in de samenleving heerst, hoe lager de verkiezingsopkomst is. Mensen voel zich een stuk minder betrokken bij de democratie.”

Welke gevolgen heeft dit?  

“Vooral de mensen die al gepolariseerd zijn, blijven stemmen. Zij waren daarvoor ook al sterk betrokken bij de politiek en ze zijn rechtlijnig in hun opvattingen. Zij worden door misinformatie alleen maar meer opgejut. Het heeft vermoedelijk de meeste gevolgen voor het stemgedrag van de mensen in het midden: diegene die wel willen stemmen, maar als er toevallig iets tussenkomt die dag, niet op komen dagen. Nu ze in aanraking komen met alleen maar geschreeuw vanuit de politiek en ze het gevoel krijgen dat elke politieke partij liegt, is het veel waarschijnlijker dat zij die dag thuisblijven. Alleen de schreeuwers van beide kanten gaan stemmen. Deze gepolariseerde stemmers zullen een steeds groter deel van de publieke sfeer in beslag nemen.”

Stuiten we hier ook op tijdens de Europese verkiezingen?

“Het politieke systeem van de Europese Unie is proportioneler gerepresenteerd; in tegenstelling tot bijvoorbeeld Amerika of het Verenigd Koninkrijk. Zij hebben een tweepartijenstelsel waarbij de winnaar er met de buit vandoor gaat. In de Europese Unie zal polarisatie een veel langzamer proces zijn. Kiezers in het midden kunnen nog steeds terecht bij partijen in het midden. Maar we zijn ze kwijt als ook deze mensen geloven dat de partijen in het midden deel uitmaken van een corrupt systeem. Hier zal in Europa wel een veel langere tijd overheen gaan, omdat het in dit systeem niet of het een of het ander is.”


“Als politici te pas en te onpas ‘fake news’ roepen, worden mensen cynischer over de politiek.”
27 april 2019 |
Isabella Hesselink