Het blijkt niet ongebruikelijk om naast het statenlidschap werkzaam te zijn als lobbyist of branchevertegenwoordiger. Voor ons onderzoek hebben we alle kandidaten voor de Provincie Zuid-Holland gescreend op lobbyactiviteiten. Kirsten Wilkeshuis (D66), Danny de Vries (CDA) en Berend Potjer (GroenLinks), bleken naast hun politieke carrière te werken als lobbyist of branchevertegenwoordiger. Een onwenselijke situatie? Of zijn deze statenleden bij uitstek de beste kandidaat die met vakkennis gedegen het woord kan voeren over de sector die hij/zij vertegenwoordigt?
Kirsten Wilkeshuis, stelt zich als nummer twee van D66 voor het eerst verkiesbaar voor de Provinciale Staten. Op de website van D66 Zuid-Holland is te lezen dat Wilkeshuis zich sterk maakt voor een “volledig duurzaam Zuid-Holland.” Naast haar kandidaatstelling bij D66 vervult Wilkeshuis de rol van plaatsvervangend directeur bij Netbeheer Nederland (NBNL), een brancheorganisatie die de belangen behartigt van bedrijven die het elektriciteits- en gasnet beheren, zoals Liander en Tennet.
Tijdens de kabinetsformatie in april 2017 lobbyde Wilkeshuis bij formateur Edith Schippers voor een nieuwe energiewet die netbeheerders meer ruimte en verantwoordelijkheid zou geven. Het is een reële mogelijkheid dat de Provincie Zuid-Holland in de toekomst zaken doet met een netbeheerder. Stel dat Wilkes verkozen wordt als Statenlid, leidt dat dan niet tot belangenverstrengeling vanwege haar werk voor NBNL?
Wilkeshuis laat ons per mail weten dat ze enige schijn van belangenverstrengeling in de kiem wil smoren: “Ik vind het persoonlijk onverenigbaar om via politieke weg invloed te nemen op zaken waarbij de netbeheerders een individueel belang hebben. Voor mij betekent dit dat ik in de toekomst geen woordvoerder zal zijn bij onderwerpen waarbij de individuele belangen van een netbeheerder of meer netbeheerders betrokken zijn. Dat geldt ook voor het stemmen in de Staten en in de fractie.”
Mijn werk als reputatie-strateeg en lobbyist en mijn kandidaatstelling voor de Provincie is prima te verdedigen”
Danny de Vries (CDA)
Controleren of een Statenlid zich op glad ijs begeeft is moeilijk te achterhalen. Het is aan Statenleden zelf om de schijn van partijdigheid op afstand te houden door elkaar onderling te controleren en indien nodig terug te fluiten. “Een kandidaat moet zelf openheid van zaken geven, en aan het publiek vertellen dat er nog links zijn tussen de nevenfunctie die hij of zij vervult, en het beleidsterrein dat de kandidaat zal vertegenwoordigen”, zo benadrukt Toon Kerkhoff, universitair docent bestuurskunde aan de Universiteit Leiden. “Als je je dat anno 2019 niet beseft, dan leef je in een andere wereld.”
Lobbyactiviteiten spelen zich immers meestal achter gesloten deuren af. Zo ook bij Danny de Vries, kandidaat statenlid voor het CDA. Naast zijn politieke carrière is De Vries namelijk eigenaar van lobby-en strategiebureau Albers De Vries. Voor welke personen, bedrijven of organisaties het bureau lobbywerk verricht is niet bekend. “Vertrouwelijkheid staat altijd voorop. Door onze langdurige relaties lopen onze cliënten met ons weg, maar lopen wij niet met de klandizie te koop.”, zo is te lezen op de site van het lobbybedrijf. Wanneer je wilt weten voor wie, en bij wie De Vries gelobbyd heeft, moet je daar zelf achteraan.
Als hij wordt verkozen is De Vries dadelijk beide: politicus én lobbyist. Een goed huwelijk? De Vries vindt van wel: “Mijn werk als reputatie-strateeg en lobbyist en mijn kandidaatstelling voor Provinciale Staten is prima te verenigen. Stel dat ik over iets moet besluiten waar ik in mijn andere functie zakelijk bij betrokken ben of ben geweest, kan ik me in dat geval gewoon onthouden van stemming. Dat lijkt mij vrij normaal.” In aanvulling hierop geeft De Vries aan dat hij in Zuid-Holland niet als politiek lobbyist gewerkt heeft. Kerkhoff blijft behoedzaam: “Hij zal verdomd goed moeten uitkijken waar zijn bedrijf voor lobbyt. In hoeverre zijn er raakvlakken tussen het beleidsterrein van zijn eigen portefeuille én de belangen waarvoor hij lobbyt? Anders komt al snel de schijn van partijdigheid in het vizier.”
Maar wat als je idealen stroken met de commerciële belangen van bedrijven die je vertegenwoordigt? In hoeverre is het dan vreemd, of onwenselijk dat je politieke uitingen overeenkomen met je zakelijke activiteiten? Berend Potjer is lijsttrekker van GroenLinks Zuid-Holland, en was van maart 2017 tot september 2018 interim directeur van De Nederlandse Windenergie Associatie (NWEA), een brancheorganisatie die de belangen behartigt van “ontwikkelaars van windparken, energiebedrijven, energiecoöperaties, fabrikanten van windmolens, adviesbureaus, scholingsinstellingen, financiële of juridische dienstverleners, toeleveranciers en onderhoudsbedrijven.” Potjer wilde niet officieel reageren op onze vragen over de verenigbaarheid tussen zijn baan bij de NWEA en zijn werk als politicus. Opmerkelijk is dat Potjer onze motieven voor het schrijven van dit stuk in twijfel trok. Potjer vroeg daarbij of wij namens een opdrachtgever met bepaald belang werken, en stelde de vraag welk doel gediend was met het publiceren van dit artikel voorafgaand aan de verkiezingen.
Omdat het statenlidmaatschap een parttime baan is, is het onvermijdelijk dat statenleden er een nevenfunctie op na houden. Als gevolg blijft het bestuurlijke dilemma van de kans op mogelijke verstrengeling van individueel en algemeen belang op de loer liggen. De burger moet maar vertrouwen op het zelfreinigend vermogen van de politici en de oplettendheid van journalisten. Kerkhoff benadrukt hierbij wel dat er moet worden gewaakt voor judgement by the media: “De schijn van belangenverstrengeling komt al gauw in het vizier. Maar zelden is het op voorhand duidelijk of iemand fout of goed handelt. Het hangt van veel dingen af. Als politicus is opening van zaken geven over je belangen daarom cruciaal.”