Het verschil in stemgedrag tussen jongeren en volwassenen is in 2023 opnieuw goed zichtbaar. De uitslagen van de scholierenverkiezingen wijken op meerdere vlakken sterk af van de officiële Tweede Kamerverkiezingen, vooral wat betreft de populariteit van bepaalde partijen. Hoewel het verleidelijk is om te stellen dat jongeren ‘rechtser’ stemmen, laat de data iets anders zien: een grotere mate van polarisatie en duidelijke afstand tot het politieke midden.
Een van de opvallendste verschillen onder jongeren is Forum voor Democratie. Onder volwassenen haalde FvD slechts 2,23%, maar bij scholieren scoorde de partij ruim 13%. Ook de PVV deed het onder jongeren goed (15,83%), al ligt dat nog onder de score bij volwassenen (23,49%). Tegelijkertijd stemden scholieren ook bovengemiddeld op partijen als DENK (6,96% vs. 2,37%) en de Partij voor de Dieren (4,09% vs. 2,25%).
Daartegenover staat een duidelijke terugval van de traditionele (midden)partijen. De VVD, jarenlang dominant onder volwassenen, haalde onder jongeren slechts 10,8% (tegenover 15,24%). GroenLinks/PvdA scoorde bij scholieren lager: 10,66% tegenover 15,75%. Het nieuwe NSC van Pieter Omtzigt — bij volwassen kiezers goed voor 12,88% — overtuigde jongeren nauwelijks (2,77%).
De enige partij uit het midden die het nog relatief goed doet bij jongeren is D66: 10,38% bij scholieren tegenover 6,29% onder volwassenen. Maar ook daar is geen sprake van een duidelijke vertrouwensband met jongeren.
Jongeren polariseren
Hoewel sommige cijfers wijzen op een ‘rechtsere’ generatie, is dat te kort door de bocht. De samenleving als geheel stemde in 2023 rechtser: de PVV en VVD groeiden bij álle kiezers. Jongeren stemmen dus niet noodzakelijk rechtser dan volwassenen, maar anders: ze kiezen vaker voor partijen met een uitgesproken profiel.
Radicaal rechts (FvD), cultureel links (DENK) of agrarisch-populistisch (BBB): zulke partijen doen het goed bij jongeren. Tegelijkertijd verliezen partijen uit het midden terrein — zoals NSC, GroenLinks/PvdA of VVD. Jongeren lijken minder gevoelig voor compromissen en meer gericht op idealen en duidelijke standpunten.
Volgens politicoloog Roderik Rekker van de Radboud Universiteit is dat geen toeval. Jongeren stemmen gemiddeld progressiever, maar laten zich ook sterker leiden door idealen,’ zegt hij in een interview met NOS. ‘Partijen als GroenLinks-PvdA, Volt, Partij voor de Dieren en D66 zijn iets populairder onder jongeren dan onder volwassenen.’
Hoewel dit beeld deels aansluit bij het bredere stemgedrag in de samenleving — ook volwassenen stemden in 2023 rechtser dan voorheen — lijken jongeren nog duidelijker afstand te nemen van het midden. Kijken we naar het stemgedrag van jongeren over de afgelopen zes jaar, dan tekenen zich duidelijke trends af. Forum voor Democratie laat sinds zijn opkomst een gestage groei zien bij scholieren, ook na de daling in de peilingen bij volwassen kiezers. In 2017 was FvD nog een nieuwkomer, inmiddels is het een vaste waarde onder jonge kiezers. Wat vooral opvalt, is de terugval van voormalige jongerenfavorieten. Partijen als GroenLinks/PvdA en D66 verliezen langzaam maar zeker hun aanhang onder scholieren. Vooral D66, ooit populair onder jonge kiezers, lijkt het contact met deze groep kwijt te raken.
Hoewel het te vroeg is om harde conclusies te trekken over deze generatie, tekenen zich duidelijke lijnen af. Jongeren kiezen minder vaak voor middenpartijen en meer voor uitgesproken alternatieven — aan zowel de linker- als rechterflank. Ze lijken minder vertrouwen te hebben in de gevestigde politiek en willen iets anders horen dan nuance en compromis. Of die voorkeuren standhouden als ze ouder worden, is onzeker. Jongerenstemmen zijn grillig en gevoelig voor de tijdsgeest. Maar voorlopig geven zij een helder signaal: de oude politiek spreekt hen niet meer aan.