Sinds de val van het kabinet is de toekomst van het gevangeniswezen in Nederland nog onzekerder geworden dan het al was. Veel veroordeelde criminelen zijn nog op vrije voeten omdat er in de Nederlandse gevangenissen geen plek voor hen is.
Dat de gevangenissen in Nederland zo vol zitten, heeft ermee te maken dat er in de afgelopen jaren simpelweg veel bezuinigd is op het gevangeniswezen. Zo zijn er meerdere gevangenissen in Nederland gesloten en is er ook een groot personeelstekort ontstaan. Tegelijkertijd is de instroom van gevangenen tot 2022 juist afgenomen. Mede hierdoor hebben vorige kabinetten ervoor gekozen te bezuinigen, wat heeft geleid tot een te hoge bezettingsgraad. De bezuinigingen en voornamelijk het sluiten van gevangenissen is het doel voorbij gestreefd. In de onderstaande grafiek is te zien hoe de instroom sterk is gedaald.
Stijgende bezettingsgraad
De afgelopen jaren is in Nederland de bezettingsgraad sterk gestegen. Dit wil zeggen: het aantal beschikbare cellen dat op dit moment bezet is door een veroordeelde. In 2023 lag dit cijfer rond de 99% en in 2024 is het zelfs boven de 99,5% uitgekomen. Dit betekent dat er ‘code zwart’ is uitgeroepen.
Waar de stijging tot aan 2022 nog te overzien leek, neemt deze daarna enorm toe. Waar het eerst ging om een stap van vijf à zes procent, is er van 2022 op 2023 sprake van een sprong van bijna vijftien procent. Deze onverwachte schok maakt het voor het gevangeniswezen erg lastig om op tijd te reageren.
Een eerdere schok van soortgelijke proporties vond voor het laatst plaats tussen 2010 en 2014. Toen was deze schok verspreid over meerdere jaren, met als gevolg een betere verwerking. De opvallend hoge pieken in de voorgaande jaren zijn te verklaren door het afgenomen aantal cellen en gevangenissen, destijds waren niet alle cellen daadwerkelijk vol.
In de onderstaande grafiek is deze stijgende lijn ook terug te zien.
Kabinetsval
Sinds de val van het kabinet Schoof moet Nederland verder met een demissionair kabinet. Dit betekent dat veel plannen die op tafel lagen, niet zomaar meer doorgaan – ten koste van het Nederlandse gevangeniswezen. De beloofde verbeteringen blijven hiermee uit, en er zal afgewacht moeten worden wat een volgende regering kan bereiken om dit probleem op te lossen.
Toch blijft dit op politiek gebied een gevoelig onderwerp. De verdeeldheid over wat er aan dit probleem moet worden gedaan is groot. Zelfs binnen het inmiddels gevallen kabinet was er onenigheid. Volgens staatssecretaris van Justitie Ingrid Coenradi (PVV) is het nodig om gevangenen twee weken eerder vrij te laten, zodat er plek vrijkomt om criminelen die nu nog vrij rondlopen alsnog op te sluiten. Vanuit haar eigen coalitie kwam er echter direct stevige kritiek op dit plan. Zo stelt Kamerlid Wijen-Nass (BBB) tegenover NU.nl dat dit plan “de rechtsstaat uitholt”. Volgens haar gaat het ten koste van de geloofwaardigheid van de rechtsstaat wanneer straffen niet volledig worden uitgezeten.
Langlopende problematiek
Vanuit de sector zelf klinken positievere geluiden over de voormalig staatssecretaris. Volgens Bedel Bayrak (38), directeur van de grootste belangenbehartiger van gedetineerden ‘Bonjo‘, kon men zich goed vinden in de aanpak van staatssecretaris Coenradi. Bayrak beschrijft positieve geluiden vanuit alle hoeken van het gevangeniswezen. Volgens hem was zij iemand die “luisterde naar experts”, en laat dat nou net zijn wat deze sector volgens hem nodig heeft.
Daarnaast geeft hij aan dat de val van het kabinet op korte termijn geen grote impact zal hebben. De problemen waar het gevangeniswezen volgens hem tegenaan loopt, zijn niet van de ene op de andere dag ontstaan. Hij stelt dat in de afgelopen kabinetten ondoordachte keuzes zijn gemaakt, die samen hebben geleid tot de huidige situatie. Voornamelijk de sluiting van een groot aantal gevangenissen in de afgelopen 10 jaar noemt hij een grove inschattingsfout. Maar hij houdt hoop, want wat hem betreft kan de volgende staatssecretaris gewoon doorgaan met de plannen van Coenradi.
De woordvoering van de DJI (Dienst Justitiële Inrichtingen) was namens de overheid niet beschikbaar voor commentaar.