Na meer dan 200 jaar onderzoek lijkt één van de grootste taalkundige mysteries opgelost. Dankzij de ontdekking van de Kaukasus-Beneden-Volga-populatie hebben internationale onderzoeksteams de missing link gevonden in de zoektocht naar de oorsprong van de taalfamilie die zich uitstrekt van IJsland tot India, zo blijkt uit recente studies gepubliceerd in Nature. Maar de wieg van de wijdverspreide Indo-Europese taalfamilie staat in het gebied waar sinds 2022 hevig wordt gevochten tussen Oekraïense en Russische soldaten.
Uit DNA-analyse van skeletresten blijkt een recent erkende populatie uit het Beneden-Volga-gebied het antwoord op een oud taalhistorisch vraagstuk te zijn. Deze populatie leefde 6500 jaar v. Chr. op de Euraziatische steppe, binnen de grenzen van het huidige Rusland. Deze ontdekking kwam echter versplinterd aan het licht. Uiteindelijk vormen twee apart gepubliceerde wetenschappelijke artikelen de laatste puzzelstukjes in de Indo-Europese taalpuzzel, wegens de Russisch-Oekraïense oorlog.
Een eerste artikel was gefocust op de oorsprong van Indo-Europese talen. De wetenschappers onderzochten bot- en tandresten die bij archeologische opgravingen in Rusland en Zuidoost-Europa zijn gevonden. Het ging om de resten van meer dan 400 mensen die tussen 6400 en 2000 v. Chr leefden. Een tweede artikel, geschreven door onderzoekers in Kiev, baseert zijn resultaten op 81 monsters van opgegraven DNA-resten uit Oekraïne en Moldavië, en genetische data van bijna 1000 eerder onderzochte eeuwenoude individuen.
Uit de gecombineerde resultaten van deze twee onderzoeken blijkt dus dat de Kaukasus-Beneden-Volga-populatie genetisch verbonden is met alle Indo-Europees sprekende gemeenschappen.
De Indo-Europese taalfamilie bestaat uit 400 verwante talen die zich in de loop van duizenden jaren hebben verspreid over het Europese continent en zelfs te vinden zijn in India onder de Indo-Iraanse tak. Tegenwoordig spreekt bijna de helft van de wereldbevolking minstens één Indo-Europese taal als zijn moedertaal. Volgens historici en taalkundigen zijn al deze verwante talen te herleiden tot één overkoepelende moedertaal, het ‘Proto-Indo-Europees’.
Al sinds de 19e eeuw onderzoeken wetenschappers de oorsprong en de verspreiding van deze hypothetische voorouder van alle Indo-Europese talen.
Wetenschappers dachten lang dat de Yamnaya beschaving (3300–2600 v.Chr.) uit de steppes bij de Zwarte en Kaspische Zee de taalverspreiding aanstuurde. Het tweede artikel, van de Oekraïense onderzoekers, verschaft bewijs dat de wortels van deze beschaving liggen in de buurt van Mykhailivka, een klein stadje in het zuiden van het door oorlog verscheurde land. De migraties van de Yamnaya rond 3100 v.Chr. naar Europa en Centraal-Azië beïnvloedden niet alleen aanzienlijk de genetische samenstelling van Europese bevolkingen, maar verspreidden ook hun taal en cultuur. Sporen van de Yamnaya-cultuur reiken van Ierland tot aan Mongolië.
Toch bleken de Yamnaya niet het volledige antwoord op het Proto-Indo-Europese vraagstuk. Onderzoekers stuitten namelijk op een tegenstrijdigheid in de theorie van de Yamnaya als verspreiders van het Proto-Indo-Europees op het Anatolische schiereiland, dat een groot deel van het huidige Turkije beslaat. Volgens taalwetenschappers spraken de volken die in de bronstijd op het Anatolische schiereiland leefden een uitgestorven set Indo-Europese talen, die al voor de komst van de Yamnaya was afgesplitst van het Proto-Indo-Europees. Daarom veronderstelden wetenschappers dat een nog oudere populatie dan de Yamnaya de ultieme oorsprong van de Indo-Europese talen vormde.
De Kaukasus Beneden-Volga-bevolking is dus de uiteindelijke oorsprong van de Indo-Europese taalfamilie. De ontdekking dat deze bevolking uit 6500 v. Chr. genetische banden had met zowel de Yamnaya als de sprekers van de uitgestorven set talen uit Anatolië, is een belangrijke doorbraak.
De vondst is een gezamenlijke triomf van internationale teams van taalwetenschappers, archeologen en genetici en overstijgt de verscheurde grenzen van een gebied verwikkeld in oorlog.
Beniewd naar hoe het Proto-Indo-Europees zich heeft ontwikkeld tot het Nederlands dat wij nu kennen? Zie de tijdlijn hieronder over de ontstaansgeschiedenis van het Nederlands.