Toen Tom (28) vorig jaar door Indonesië reisde, wilde hij Mount Bromo beklimmen, een vulkaan op het eiland Java. Zijn tas stond al klaar en hij werd om 1 uur ’s nachts met een jeep opgehaald. Eenmaal bij het kamp aangekomen, werd de klim afgeblazen: uitbarstingsgevaar. ‘Ik vroeg aan de locals hoe gevaarlijk het was,’ vertelt hij. ‘Ze lachten: ”No danger, no danger.” Ik dacht: hoezo geen gevaar, het is een actieve vulkaan!’
Veel meer backpackers wanen zich, net als Tom, in de gevaren van vulkanen. Voor de lokale bevolking lijkt het echter niet meer dan normaal. In de media vliegen berichten over vuurspuwende bergen ons om de oren. Er lijken steeds meer uitbarstingen te zijn. Maar is er echt sprake van méér vulkaanactiviteit?
Explosieve indruk
De laatste maanden verschenen er opvallend veel nieuwsberichten over vulkaanuitbarstingen, vooral in Indonesië. Zo barstte in november vulkaan Lewotobi op het eiland Flores meerdere keren uit, en eerder dat jaar moesten zo’n 11.000 mensen evacueren wegens de gevaren van vulkaan Ruang op het eiland Sulawesi.
Wereldwijd zijn er dagelijks zo’n 40 tot 50 vulkanen in uitbarsting, meldt het KNMI. Toch zijn er volgens datzelfde instituut geen aanwijzingen dat er wereldwijd meer vulkanen uitbarsten dan vroeger. Het lijkt dus vooral een kwestie van perceptie.
Vulkanen onder de loep
Tot het jaar 1400 waren er wereldwijd slechts zo’n zestig vulkanen bekend. Door ontdekkingsreizigers en wetenschappelijke ontwikkelingen groeide dat aantal sterk. Inmiddels weten we van ongeveer 1500 actieve vulkanen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is er namelijk een enorme sprong gemaakt in de ontwikkeling van satellieten. Daardoor werden er veel nieuwe vulkanen ontdekt en ging het aantal actieve vulkanen wereldwijd explosief omhoog. Hoewel er dus sprake lijkt van een toename in activiteit, komt dit vooral door betere apparatuur.
Een andere reden is dat er steeds meer mensen wonen in de omstreken van vulkanen. Er leven ongeveer 800 miljoen mensen binnen een straal van 100 kilometer van een vulkaan. Oorzaken hiervoor lopen uiteen: van religieuze tot economische reden of vanwege de vruchtbare grond.
Vulkanen trekken ook veel toeristen aan, wat voor lokale bevolking een bron van inkomen is. Dat er sprake was van uitbarstingsgevaar was voor de lokale bevolking niet erg alarmerend, vertelt Tom. ‘Voor mij voelde het als iets groots, maar voor hen is het heel normaal.’ Een uitbarsting blijft tegenwoordig dus zelden onopgemerkt en wordt sneller gemeld.
Erupties in de spotlights
Die trend is ook zichtbaar in de media: de laatste maanden verschenen er veel berichten over vulkaanuitbarstingen. De komst van het internet zorgt ervoor dat er binnen minuten zorgen over erupties op het wereldwijde web verschijnen. Op sociale media gaan video’s rond van lavafonteinen, en zwarte aswolken gaan razendsnel viraal.
Karen Fontijn, professor vulkanologie aan de ULB, vertelt in de VRT NWS-podcast “Het uur van de waarheid” dat er nu niet meer uitbarstingen zijn dan tien jaar geleden. “Europese en Amerikaanse uitbarstingen komen vaak in de media en dan krijgen mensen het idee dat er een toename is. Ook als er doden vallen of zware maatregelen genomen worden bij potentiële uitbarstingen haalt dat vaak de media.”
De kaart hierboven toont de tien meest recente uitbarstingen in Indonesië. Niet eerder was het zo eenvoudig om ze allemaal tegelijk in kaart te brengen, en juist dat voedt de perceptie dat er sprake is van een toename.
Maar het is niet alleen maar negatief. Meer aandacht kan namelijk ook helpen. Het vergroot de kennis over risico’s, stimuleert overheden om evacuatieplannen op te stellen, en maakt het mogelijk om snel hulp in te schakelen bij gevaar.
Hoewel het dus lijkt alsof er steeds meer vulkanen uitbarsten, is dit voornamelijk het gevolg van betere meetinstrumenten, grotere bevolkingsdichtheid en snellere communicatie. De fascinatie voor vulkanen blijft echter bestaan. En zolang vuurspuwende bergen nieuwswaardig blijven, zal de indruk van groeiende activiteit ook bij het publiek blijven borrelen.