Wereldwijd grijpt de vogelgriep om zich heen en steeds vaker komt het angstvallig dicht bij de mens. In de VS is het virus zelfs aangetroffen in koeienmelk wat tot grote zorgen leidt onder wetenschappers. Hoewel er nog geen reden is tot paniek blijft waakzaamheid volgens veterinair microbioloog Evelien Germeraad essentieel.
Duizenden kippen ontruimt op een pluimveebedrijf. Een bericht dat regelmatig voorbijkomt op het nieuws. Zo zijn recent op een kalkoenenbedrijf in Putten 27.000 kalkoenen geruimd. Boeren doen hun best om het virus buiten de deur te houden, maar vogelgriep slaat om zich heen. Trekvogels brengen het virus en mee en besmetten pluimvee en andere wilde vogels.
Zoogdiersprong
Vogelgriep lijkt zich niet meer te beperken tot vogels. Steeds vaker duiken besmettingen met het hoog pathogene H5N1 virus op bij zoogdieren. Zo is recent in Engeland het eerste schaap besmet geraakt met de vogelgriep. Vooral dat baart virologen zorgen, want het virus wordt recent in steeds meer zoogdieren gevonden en dus is de kans groter dat het virus op den duur overspringt op de mens. En misschien nog belangrijker dat het zich dan ook van mens op mens kan verspreiden.
Onderzoeker Evelien Germeraad aan de Universiteit van Wageningen (Wageningen Bioveterinary Research) en gespecialiseerd in influenzavirussen legt uit dat de lichaamstemperatuur van dieren een belangrijke rol speelt bij de infectie van vogelgriep. Vogels zoals kippen hebben een hogere lichaamstemperatuur dan zoogdieren. Het virus voelt zich simpelweg niet prettig in een koeler lichaam. Toch lijken sommige virusvarianten zich daaraan aan te passen. Zo zijn bij vossen in Nederland veranderingen in het virus gevonden waardoor het H5N1 virus ook bij lagere lichaamstemperaturen kan vermenigvuldigen. Dat leidde tot bezorgdheid over mogelijke besmetting tussen zoogdieren. Dit kreeg destijds veel media-aandacht. Volgens Germeraad is er echter geen sprake van onderlinge infectie tussen vossen. De besmettingen zijn terug te leiden tot het eten van dode en besmette vogels.
Dreiging mens
Vogelgriep is vastgesteld op melkveebedrijven in maar liefst zestien staten. En dat is niet alles. Het virus is ook aangetroffen in melkmonsters. Hoewel gepasteuriseerde melk veilig blijft voor consumptie. Germeraad benadrukt ook haar zorgen over de situatie in de Verenigde Staten. Het virus in Amerika is een andere virusvariant, maar het geeft wel aan dat vogelgriepvirussen in staat zijn om zich aan te passen aan zoogdieren.
De verspreiding onder zoogdieren roept een prangende vraag op: hoe groot is het risico op een pandemie? Het H5N1-virus is al jarenlang aanwezig onder vogels, en besmettingen bij mensen zijn nog steeds zeldzaam. Maar ze gebeuren wél. Zo meldde het Louisiana Department of Health begin januari 2025 het eerste dodelijke slachtoffer in de VS: een patiënt die besmet raakte met het H5N1-virus en aan de gevolgen overleed.
Vooralsnog verspreidt het virus zich niet van mens op mens. De meeste besmettingen ontstaan na direct contact met besmette dieren of hun uitwerpselen. Maar virologen blijven alert. [GE1] De geschiedenis van de Spaanse griep tot de Mexicaanse griep laat zien dat het vaak slechts een kwestie van tijd én meerdere sprongen is voordat een dierlijk virus zich succesvol aanpast aan de mens, benadrukt Germeraad.
Volgens Germeraad is er geen reden tot paniek, maar wel tot voortdurende waakzaamheid. “We kunnen niet in een glazen bol kijken, maar we moeten dit soort ontwikkelingen goed monitoren.” Daarbij zijn concrete maatregelen onmisbaar. De ophokplicht voor pluimvee is een doeltreffend middel om contact tussen pluimvee en wilde vogels te voorkomen. Ook vaccinatie van pluimvee komt steeds nadrukkelijker in beeld als structurele oplossing. Wereldwijd houden overheden en onderzoeksinstituten het virus scherp in de gaten. Nieuwe virusvarianten worden zorgvuldig geanalyseerd, besmettingen snel opgespoord en internationaal gedeeld.