Nederland test met het vaccineren van pluimvee tegen vogelgriep. Het zou een einde kunnen maken aan het massaal ruimen van (gezonde) dieren – maar is dat ook realistisch?
Sinds oktober 2021 zijn in Nederland meer dan 7,5 miljoen kippen en ander pluimvee geruimd vanwege vogelgriep. Bij ruim 28% van deze dieren ging het niet eens om besmette dieren, maar om preventieve ruimingen bij bedrijven in de buurt van een uitbraak. De beelden van dode kippen, leeggehaalde stallen en radeloze boeren domineren het nieuws. De traditionele aanpak van vogelgriepbestrijding in Nederland omvat het ruimen van besmette bedrijven en monitoring van omliggende gebieden. Deze methode heeft bewezen effectief te zijn in het beheersen van uitbraken. Maar een nieuwe mogelijkheid lijkt nu dichterbij dan ooit.
De overheid is in samenwerking met de pluimveesector gestart met een pilot voor het vaccineren van kuikens tegen vogelgriep. ‘Grootschalige vaccinatie op een verantwoorde manier mogelijk maken’, is het doel, aldus de Rijksoverheid. Nu vaccineren binnen handbereik ligt, rijst een belangrijke vraag: is het massaal ruimen van dieren nog wel ethisch verantwoord?
Vogelgriep grijpt om zich heen
Vogelgriep, of aviaire influenza, is een besmettelijke virale ziekte die zowel wilde als gehouden vogels treft. Het virus verspreidt zich onder vogels via direct contact, de lucht of besmet materiaal zoals mest. Wanneer een besmetting wordt vastgesteld op een pluimveebedrijf, worden alle dieren op die locatie geruimd om verdere verspreiding te voorkomen. Daarnaast kunnen omliggende bedrijven preventief worden geruimd, vooral in gebieden met een hoge pluimveedichtheid, om het risico op verspreiding te minimaliseren.
Een significante concentratie van deze ruimingen vond plaats in de Gelderse Vallei (zie de kaart hieronder), met name rond Lunteren, een gebied met een hoge dichtheid aan pluimveebedrijven. Deze regio werd herhaaldelijk getroffen door uitbraken, wat leidde tot meerdere ruimingen en grote economische en emotionele impact op de lokale pluimveehouders.
De tekst gaat verder onder de kaart/diagrammen.
Het verschil tussen ‘geruimd’ en ‘preventief geruimd’ ligt in de directe besmetting: bij ruimen worden dieren op een besmet bedrijf gedood, terwijl bij preventief ruimen gezonde dieren op nabijgelegen bedrijven worden gedood om verspreiding te voorkomen.
Ervaringen op de boerderijen
De impact van vogelgriep is niet alleen zichtbaar in cijfers, maar ook op de boerderijvloer. Adri Pasman, coach bij de studentenbedrijven van Aeres Farms en werkzaam bij een pluimveebedrijf, geeft aan dat hun bedrijf meerdere keren in een toezichtsgebied heeft gezeten: ‘De laatste keer, in juli 2023, konden we geen eieren (aan huis) verkopen.’ Volgens Pasman moeten pluimveehouders zelf zorgen voor naleving van de hygiëneregels, met richtlijnen vanuit de overheid. ‘We dienen de maatregelen te nemen, zeker met betrekking tot hygiëne.’
Ook oud-studente Dier in Duurzame Samenleving (voorheen Dier- en Veehouderij) J. Vogelaar, die af en toe werkt op een pluimveebedrijf met vrije uitloop, ziet de gevolgen van de maatregelen: ‘De kippen mogen niet altijd naar buiten en ook mag niet iedereen de stal zomaar betreden.’ Volgens haar zijn de pluimveehouders zich goed bewust van de risico’s en gevolgen van een uitbraak. ‘Het binnenhouden van de kippen is niet echt een probleem qua werk, maar het is wel iets dat je goed in de gaten moet houden.’
Het ethische debat
De bestrijding van vogelgriep in Nederland roept diepgaande ethische vragen op, vooral met betrekking tot het preventief ruimen van gezonde dieren. Critici, waaronder dierenrechtenorganisaties, stellen dat het doden van miljoenen gezonde vogels moreel onaanvaardbaar is en pleiten voor alternatieve methoden zoals vaccinatie. De morele houdbaarheid van (preventief) ruimen staat steeds vaker ter discussie. Waarom zouden gezonde dieren moeten sterven als er misschien ook een prikje kan volstaan?
Voor Pasman is het duidelijk: ‘Hopelijk kan vaccineren zo snel mogelijk. Daardoor zal onnodig leed en ook kosten bespaard worden.’ Het ruimen van enkel zieke dieren, gecombineerd met monitoring is nu nog effectief, maar het perspectief van vaccinatie biedt hoop op een diervriendelijker alternatief.
Vogelaar noemt het beleid lastig te volgen: ‘Sommige varianten maken kippen wel ziek, maar niet altijd dodelijk. Dan vraag ik me af of het echt nodig is om te ruimen.’ Ze steunt de vaccinatiepilot: ‘Voor de kip zelf lijkt me een prikje vriendelijker dan een kip die dood moet omdat er een mogelijk besmette vogel in het weiland ernaast heeft gelegen.’ Tegelijkertijd ziet ze ook haken en ogen: ‘Als andere landen niet meedoen, blijft het risico bestaan. En als consument vraag ik me ook af of ik blij word van nog een extra vaccinatie in mijn voedsel.’ Terwijl de pilot met vaccinatie loopt, blijft het spanningsveld tussen volksgezondheid, dierenwelzijn en economische belangen voorlopig bestaan.
Wilt u meer weten of vogelgriep? In deze explainer video uit 2022 legt NOS op 3 het nog even uit.