Er is veel negatief sentiment over het politiek vertrouwen in Europa. Maar hoe het is daadwerkelijk gesteld met het politiek vertrouwen?
In de campagne van 2023 was één van de belangrijke onderwerpen herstel van politiek vertrouwen voor de grote nieuwkomer, de NSC. Dit is onder andere te zien aan de naam van hun verkiezingsprogramma: Tijd voor herstel. Vertrouwen. Zekerheid. Perspectief. In het verkiezingsprogramma staat dat Nederland de zorgvuldigheid in het beleid is verloren. Dit zorgt volgens de NSC voor de vele crisissen in Nederland, zoals de toeslagenaffaire en de aardbevingen door de gaswinning in Groningen. Ze spreken ook wel van een vertrouwenscrisis, staat in de grondgedachten & de uitgangspunten van Nieuw Sociaal Contract. David van Reybrouk gaat nog verder in zijn artikel in de Trouw. Hij zegt dat in heel het westen het vertrouwen al 15 jaar afneemt. Dit leidt volgens hem zelfs tot de opkomst van het fascisme. Maar hoe zit het nou echt?
Bovenstaande grafiek op basis van data uit de eurobarometer geeft het vertrouwen in het parlement weer over de jaren heen in Nederland en het gemiddelde vertrouwen over de jaren heen in het nationale parlement in de EU. Het parlement is het belangrijkste politieke orgaan in Nederland en daarom het belangrijkst voor burgers om vertrouwen in te hebben: je hebt een meerderheid in het parlement nodig om een wet in te voeren en het parlement kan met een meerderheid het kabinet afzetten. In deze grafiek is te zien dat het vertrouwen in het parlement in Nederland relatief laag is van 2022 tot en met 2024. Het is echter niet historisch laag is. Het vertrouwen is vanaf 2001 het laagst geweest in 2013 toen 45,5% van de Nederlanders de neiging hebben om de Tweede Kamer te vertrouwen. In de jaren 2003 en 2004 was het ook lager dan nu met 46% van de Nederlanders die de neiging hadden om de Tweede Kamer te vertrouwen. Na 2004 en 2013 steeg het vertrouwen hierna weer, dus het is maar de vraag of het lage vertrouwen een structureel probleem is. Verder is te zien dat Nederland ver boven het EU-gemiddelde zit. Bij het EU-gemiddelde is ook geen constante daling te zien, maar een relatieve stabiliteit. Het is in 2024 zelfs het hoogste vertrouwen in 16 jaar tijd.
In de bovenstaande grafiek gebaseerd op de data van de eurobarometer is te zien dat Nederland in de dip van vertrouwen in de laatste jaren het significant minder doet dan de Scandinavische landen en Luxemburg. Nederland zit qua vertrouwen in het parlement rond het niveau van België, Duitsland, Oostenrijk, Malta en Ierland. Nederland behoort dus nog steeds qua vertrouwen in het parlement tot de 10 EU-landen met het meeste vertrouwen. Er is verder te zien dat er binnen Europa veel variatie is, waarin Zuid-Europese en Oost-Europese landen het algemeen veel minder doen dan Noord- en West-Europa. Wat veroorzaakt deze verschillen?
Om hier achter te komen moeten we weten wat de belangrijkste verklarende factoren van vertrouwen in het parlement zijn. De Universiteit van Amsterdam heeft onderzoek gedaan naar wat de factoren zijn die vertrouwen in het parlement verklaard. Uit het onderzoek kwam de conclusie dat een lage mate van corruptie, proportionele vertegenwoordiging en een langbestaande democratie positief uitpakken voor het vertrouwen in het parlement. Hoeveel effect dit heeft op het individuele vertrouwen in het parlement is afhankelijk van het opleidingsniveau blijkt uit het onderzoek. Als de corruptie hoger is heeft dit een grotere negatieve impact op vertrouwen in het parlement voor hogeropgeleiden dan lageropgeleiden. Uit het onderzoek blijkt ook dat hoe het gaat met de economie en de fragmentatie in het parlement geen invloed hebben op de mate van vertrouwen in het parlement.
Ondanks het pessimisme over het politiek vertrouwen is het niet op een dieptepunt, zowel in de EU als in Nederland. Er veel variatie in parlementair vertrouwen in de Europese Unie tussen landen die verklaard kunnen worden door het verschil tussen de mate van corruptie, de proportionaliteit van het electoraal systeem en hoe lang het land in kwestie een democratie is.