In 2025 wordt er in Nederland en Japan een opmerkelijk jubileum gevierd: 425 jaar diplomatieke betrekkingen. Deze langdurige relatie, die teruggaat tot de vroege 17e eeuw, heeft diepe sporen achtergelaten op het gebied van geopolitieke samenwerking, handel en cultuur.
Het Begin van de Handelsrelatie
Het eerste contact tussen Nederland en Japan vond plaats in 1600, toen het Nederlandse schip ‘De Liefde’ na een zware reis aankwam in Japan. Van de vijf schepen die in 1598 uit Rotterdam vertrokken, bereikte alleen ‘De Liefde’ Japan, met slechts een kwart van de bemanning nog in leven.
In 1609 vestigde de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) een handelspost op het eiland Hirado. Strikt genomen starten de onderlinge relaties nu pas, stelt Ivo Smits, Hoogleraar Letteren en Culturen van Japan, aan de Universiteit van Leiden. Deze post diende als basis voor de handel in goederen zoals zijde, specerijen en porselein. De Nederlanders introduceerden ook nieuwe producten en technologieën in Japan, waaronder boeken en wetenschappelijke instrumenten, wat bijdroeg aan de economische en culturele groei van Japan.
Dejima: Het Nederlandse Handelsmonopolie
Vanaf de 17e eeuw voerde Japan een isolationistische politiek, bekend als ‘sakoku’, waarbij het land zich afsloot van bijna alle buitenlandse invloeden. Dit was nadat de shogun, de leider van Japan, het verspreiden van het Christendom had verboden rond 1613 en de Shimabara-opstand in 1637. Deze opstand werd voornamelijk uitgevoerd door Katholieke Christenen. De Nederlanders vormden hierop een uitzondering. De handelspost op het eiland Hirado werd echter wel gesloten en de Nederlanders werden verplicht zich te verplaatsten naar het kunstmatige eiland Dejima bij Nagasaki. De Nederlanders mochten dan ook niet van dit eiland af. Echter stelde deze unieke positie Nederland in staat om als enige westerse natie gedurende meer dan twee eeuwen handel te drijven met Japan. Ivo Smits verteld: “Omdat Nederland het hoofdvenster werd van Europa voor de Japanners, begonnen deze ook Nederlands te leren”.
De aanwezigheid op Dejima beperkte zich niet alleen tot handel; het fungeerde ook als kanaal voor de overdracht van westerse kennis naar Japan, met name op het gebied van geneeskunde en wetenschap. Deze periode, bekend als ‘Rangaku’ of ‘Nederlandse studies’, speelde een cruciale rol in de modernisering van Japan. Echter kwam deze overdracht later tot stand, verteld Ivo Smits: “In eerste instantie was de relatie, vooral vanuit de Nederlanders, strikt voor handel. Pas ongeveer vanaf 1770 komt er meer interesse vanuit Japan in het Westen.”
Heropening en Modernisering
Halverwege de 19e eeuw werd de druk op Japan om zijn grenzen te heropenen steeds groter. In 1854 dwong de Amerikaanse Commodore Perry de opening van Japanse havens af voor buitenlandse schepen. Kort daarna, in 1858, ondertekenden Nederland en Japan het ‘Verdrag van Vriendschap en Handel’, waarmee een einde kwam aan het Nederlandse monopolie en Japan zich openstelde voor andere westerse naties.
Deze periode markeerde het begin van de Meiji-restauratie, waarin Japan zich snel moderniseerde en industrialiseerde. Nederland speelde een rol in deze transitie door het delen van technologische en wetenschappelijke kennis. Japanse studenten reisden naar Nederland om te studeren, en Nederlandse experts werden uitgenodigd om hun expertise te delen in Japan. “De kennis die de Japanners van de Nederlanders hadden gekregen door de Hollandologie heeft bijgedragen aan dat de Japanners zo snel konden moderniseren”, stelt Ivo Smits.
Culturele Uitwisselingen en Invloeden
De langdurige relatie tussen Nederland en Japan heeft geleid tot wederzijdse culturele invloeden. Nederland introduceerde verschillende producten in Japan, zoals bier, koffie en bepaalde groenten. Daarnaast zijn er Japanse woorden die hun oorsprong vinden in het Nederlands, zoals ‘biiru’ (bier) en ‘kōhī’ (koffie).
In Nederland is de Japanse invloed ook zichtbaar. Het Japanmuseum SieboldHuis in Leiden herbergt een uitgebreide collectie Japanse kunst en artefacten, verzameld door de Duitse arts Philipp Franz von Siebold tijdens zijn verblijf in Japan in de 19e eeuw.
Hieronder een kaart met plekken in Nederland waar je de Japans-Nederlandse relaties terug kan vinden:
Huidige Samenwerking en Toekomstperspectieven
In de moderne tijd hebben Nederland en Japan hun samenwerking verder versterkt op gebieden zoals economie, technologie en veiligheid. In januari 2025 bracht generaal Yoshihide Yoshida, de hoogste militair van Japan, een bezoek aan Nederland om de geopolitieke ontwikkelingen in de Indo-Pacifische regio te bespreken en de militaire samenwerking te versterken.
Daarnaast zijn beide landen actief betrokken bij culturele uitwisselingen en gezamenlijke projecten, zo organiseert de studentenrekening Tanuki van de Universiteit van Leiden bijvoorbeeld elk jaar een carrière dag in samenwerking met de ambassade van Japan in Nederland. Het 425-jarig jubileum wordt gevierd met diverse evenementen die de rijke geschiedenis en de voortdurende vriendschap tussen Nederland en Japan benadrukken.