Populisme grijpt steeds steviger om zich heen in Europa. Deze politieke stroming werd eerst als een bijzaak gezien. Tegenwoordig winnen partij als AfD, PVV en Fratelij d’Italia de verkiezingen en hebben ze invloed op beleid. Van verzet tegen de EU of hardste standpunten op het gebied van migratie. De populist weet de onvrede burger piekfijn te bespelen.
Populisme is niet meer weg te denken uit de Europese politiek. Van de Brexit tot de overwinning van de AfD. De opkomst van populistische partijen heeft de politieke dynamiek in Europa blijvend veranderd. De klassieke tweedeling tussen links en rechts heeft plaatsgemaakt voor een strijd tussen globalisme en nationalisme, maar ook tussen de gevestigde orde en populisme. Politieke partijen worden gedwongen om duidelijke keuzes te maken. Gaan ze samenwerken met populisten of blijven ze deze partijen uitsluiten?
“Wat we zien is dat populistische partijen steeds machtiger worden” van Vonno.
In Duitsland houden gevestigde partijen zich vast aan het idee dat populistische partijen niet thuishoren in de regering. AfD wordt daarom uitgesloten bij de coalitiebespreking. Ondanks de groeiende electorale steun voor de partij. Deze uitsluiting lijkt de partij echter alleen maar sterker te maken. AfD profiteert van haar anti-establishement imago en blijft kiezers aanspreken die zich niet vertegenwoordigd voelen door de traditionele politiek.
Wat is populisme eigenlijk?
Populisme is een veelgebruikte en vaak verkeerde begrepen begrip. Bevat populisme meer dan alleen taalgebruik of bevat het net zoals een ideologie allemaal ideeën. Zo zegt politicoloog van Vonno dit “Populisme is een pakket met ideeën die niet per se een inhoud hebben, maar het is een idee over hoe de politiek bedreven moet worden”. Volgens van Vonno draait populisme om een tegenstelling tussen ‘het volk’ en ‘de corrupte elite’. “De populist is een leider die claimt te weten wat de bevolking wil en voor hen kan opkomen”. Van Vonno waarschuwt ook dat deze term in de media vaak te losjes gebruikt wordt. “Iemand kan populistisch taal gebruiken zonder ideologisch een populist te zijn. In de media wordt populisme soms alleen al retoriek gezien, waardoor het label te snel op politici wordt geplakt” benadrukt van Vonno. In de media is er ook veel aandacht voor het rechtse populisme, maar populisme kan zich ook links manifesteren zoals de SP in Nederland.
Populistische partijen zijn tegenwoordig niet langer buitenstaanders, maar hebben invloed op beleid en regeringsvormen in veel landen. In Frankrijk won Marine Le Pen in 2022 bijna de presidentsverkiezingen, terwijl in Polen en Hongarije populistische partijen de politieke koers blijven bepalen. De verdeeldheid tussen traditionele partijen worden steeds groter. Daarentegen worden populistische partijen ook nog slimmer op het gebied van thema’s zoals immigratie. “Wat we zien is dat populistische partijen steeds machtiger worden, simpel weg omdat meer mensen op ze stemmen” stelt van Vonno.
De groei van het populisme in Europa heeft traditionele partijen gedwongen om hun strategie te herzien. Sommige regeringen kiezen ervoor om populistisch partijen uit te sluiten, terwijl andere juist de samenwerken zoeken. In Nederland is na jarenlang de PVV buitenspel te zetten toch gekozen om Wilders te overwegen als een serieuze regeringspartner. PVV werd met de parlementsverkiezingen in 2023 het grootse met 37 zetels en partijen konden niet meer om hem heen. Waar populistische samenwerking eerder ondenkbaar was zien we nu hoe er toch een coalitie ontstaat. De VDD en ander middenpartijen zijn voorzichtig opgeschoven naar rechts en openlijker over de samenwerking met Wilders. Dit illustreert een bredere trend in Europa. Als populisme sterkt wordt zorgt dat voor een keuzen voor traditionele partijen. Gaan ze voor samenwerking of toch tegen werken en steeds vaker wordt er voor samenwerken gekozen.
Ondertussen smeden linkse en centrumpartijen allianties om populistische partijen te blokkeren. In Frankrijk vormden verschillende partijen een gezamenlijke front om te voorkomen dat Marine Le Pen de macht zou grijpen. Ook in Hongarije probeerden oppositiepartijen zich te verenigen om Viktor Orbán’s Fidesz te verslaan, hoewel zonder succes. Deze samenwerking laten zien dat er een bewuste strategie is om populisten in toom te houden. Het is echter geen gegarandeerd succes. “De vraag is of dit een duurzame strategie is of dat het populisme juist wordt versterkt.“ zegt van Vonno.