Afgelopen januari waaide tijdens de Duitse Bondsdagverkiezingen veel stof op. Dat kwam voornamelijk door de onrust rondom de partij AFD, een ultrarechtse, conservatieve en populistische partij. Die onrust bleef niet alleen in Duitsland zelf, heel Europa keek met verbazing toe hoe de AFD een stap terug in de tijd zette. Niet voor niets protesteerden men met bordjes waarop “nooit meer Nazi’s” geblokt stond.
Afgelopen februari schopte de AFD het tot de tweede plaats in de nationale verkiezingen. De partij staat bekend om haar controversiële standpunten ten aanzien van het Naziverleden. Zo noemde de partijleider Alexander Gauland de naziperiode ooit “slechts een vogelpoepje” in de Duitse geschiedenis, een opmerking die bij veel Duitsers in het verkeerde keelgat schoot. Ook heeft de AFD wel eens gepleit om de Holocaustherdenking af te schaffen. “Je ziet eigenlijk dat de AFD probeert om herdenkingstradities te herdefiniëren, eigenlijk zijn ze dus de herinneringscultuur van Duitsland aan het aanpassen.” Vertelt Johannes Müller, historicus gespecialiseerd in de Duitse herinneringscultuur. “Jarenlang was de Duitse herinneringscultuur eensgezind: de rol van Duitsland Tweede Wereldoorlog was een beschamende zwarte bladzijde uit de Duitse geschiedenis en zou nooit meer herhaald mogen worden. Helaas is herinnering niet eeuwig.” Toch is Müller niet bang dat er een complete ommekeer zal plaatsvinden. “Kijk, het idee dat je echt van de geschiedenis kan leren vind ik toch al achterhaald. We leven tenslotte niet in een soort Utopia. Wat je wel ziet, en dat is juist heel krachtig, is dat men nu juist opkomt voor de Duitse geschiedenis. Er gingen honderdduizenden mensen de straat op in Berlijn. Zo bereikt de herinneringscultuur echt veel mensen, en ook nieuwe generaties.”
“Voor de AFD kiezen is zó 1993” las een bordje van een protesterende vrouw een paar dagen voor de verkiezingen. Dit was een belangrijk campagnepunt voor tegenstanders van de AFD. ‘Nie wieder 1933’, ofwel ‘nooit meer 1933’ betekent voor hen dat we aan de vooravond van een grote politieke ommekeer staan als het aan de AFD zou liggen. Net als in 1933, het jaar dat Hitler’s NSDAP de macht greep. Johannes Müller vindt deze vorm van activisme fascinerend. “Demonstranten grijpen hier ook echt terug op collectieve herinnering. Die angst voor fascisme stamt eigenlijk direct vanuit hun verleden. Dit is de manier waarop die cultuur levend kan worden gehouden.” Demonstranten zijn niet de enige die teruggrijpen op het jaar 1933. Zo verklaarde Friedrich Merz, de leider van de Christlich Demokratische Union (CDU), “Eén 1933 is genoeg”. Hij waarschuwde in dezelfde speech voor het legitimeren van extreemrechtse populistische partijen, en sloot enige vorm van samenwerking met de AFD volledig uit.
“Ik vind een duidelijke reden aanwijzen voor de steun aan de AFD eigenlijk heel moeilijk. Het is een samenspel van wereldpolitiek. Er zijn momentel veel conflicten die snel kunnen escaleren. Ook zie je dat mensen moe zijn van confrontatie, en dit uit de weg willen gaan. Daarmee bedoel ik niet alleen wezenlijke confrontatie, zoals immigratie en klimaat, maar ook confrontatie met het verleden.” Legt Müller verder uit. Hij ziet nog geen zekere toekomst in van deze kwestie. “Ze regeren voor nu nog niet mee, maar de toekomst voorspellen kan ik niet. Uiteindelijk zal herinnering altijd vervagen, maar misschien gaan we ooit nog eens leren van onze fouten. Dat zou ik mooi vinden.”