Paus Franciscus wordt vaak gezien als een hervormer, maar hoe blijvend is zijn invloed? Nu hij kampt met gezondheidsproblemen en speculaties over zijn opvolging toenemen, rijst de vraag wat er overblijft van zijn visie en beleid. Zal hij de geschiedenis ingaan als een revolutionaire paus of slechts een overgangsfiguur?
Toen Jorge Mario Bergoglio in 2013 werd gekozen als paus, was dat op meerdere manieren historisch. Hij werd de eerste paus uit Latijns-Amerika, de eerste jezuïet op de pauselijke troon en de eerste die de naam Franciscus aannam. Hij trad op als een hervormer binnen de katholieke kerk, met progressieve(re) standpunten over klimaatverandering, armoedebestrijding en de rol van vrouwen binnen de kerk.
De inmiddels 88-jarige kerkleider kampt met gezondheidsproblemen. Sinds 14 februari ligt hij in het ziekenhuis met een dubbele longontsteking en de daarbij horende ademhalingsproblemen. Zijn ziekenhuisopname roept vragen op over zijn toekomst en mogelijke opvolging. Wat blijft er over van zijn hervormingen en visie wanneer hij terugtreedt of komt te overlijden?
Universitair docent, historicus en expert op het gebied van de geschiedenis van het christendom, Tom-Eric Krijger noemt Franciscus een “bijzondere paus”: ‘Hij is zich bewust van de kloof tussen de officiële kerkleer en de wereld buiten de rooms-katholieke kerk.’ Of de term ‘hervormingen’ passend is bij deze paus, weet Krijger niet zo zeker. ‘Hervorming suggereert immers een fundamentele wijziging ten opzichte van een eerder beleid. Franciscus heeft in sommige opzichten slechts eigen accenten ten opzichte van zijn voorgangers gelegd.’
De ‘hervormingen’ van paus Franciscus
Als we toch in ‘hervormingen’ moeten spreken, wijst Krijger de volgende aan als het meest belangrijk: het voortzetten van de dialoog met vertegenwoordigers van niet-katholieke christenen en niet-christenen (voornamelijk joden en moslims); het met meer toewijding aanpakken van misbruikschandalen in de kerk en het benoemen van vrouwen op belangrijke functies (waarvoor geen ambtswijding nodig is). ‘Deze hebben er enerzijds toe geleid dat de rooms-katholieke kerk als minder autoritair en dogmatisch wordt beschouwd, maar hebben anderzijds spanningen tussen conservatieve katholieken vergroot.’ Krijger geeft aan dat deze onvrede onder conservatieven over het pontificaat van Franciscus waarschijnlijk wordt versterkt door het contrast met zijn voorganger Benedictus XVI.
Paus Franciscus heeft zich uitgesproken over sociale kwesties zoals klimaatverandering en het homohuwelijk. Het is nog maar de vraag of zijn benadering van deze thema’s de kerk op lange termijn zal beïnvloeden. ‘Veel zal afhangen van de speerpunten die de volgende paus gaat formuleren. Ik denk dat het twee kanten op kan gaan’, voorspelt Krijger. Hem lijkt de kans aanzienlijk dat de volgende paus een wat ‘conservatiever’ profiel heeft dan Franciscus. ‘Ik vermoed dat het voor homostellen dan niet meer mogelijk zal zijn om van een priester een individuele zegen te ontvangen.’
Benieuwd naar de ambtstermijn van paus Franciscus? Bekijk hieronder de tijdlijn voor meer informatie.
De uitdagingen voor de katholieke kerk na de ambtstermijn van paus Franciscus zijn afhankelijk van waaraan de opvolger van Franciscus prioriteit wil geven. Krijger: ‘Een paus die qua standpunten op Franciscus lijkt, zal onvrede in orthodoxe kringen alleen maar voeden. Een conservatievere paus zal daarentegen progressievere katholieken tegen zich in het harnas jagen.’ Het reformeren van de curie (het bestuursapparaat van de paus) is al op verzet gestuit. Het is nog maar de vraag of de curie fundamenteel hervormd zal worden. De kerk is momenteel sowieso al niet echt in haar prime-periode. ‘De kerk wordt in de westerse wereld geconfronteerd met steeds meer kerkverlating’, vertelt Krijger.
De erfenis van Franciscus
Het blijft giswerk hoe de nalatenschap van paus Franciscus, historisch gezien, beoordeeld zal worden. Als historicus vindt Krijger het moeilijk om een blik op de toekomst te richten: ‘Hoe later over Franciscus’ pontificaat zal worden gesproken, is afhankelijk van zowel de richting waarin de rooms-katholieke kerk zich ná Franciscus zal ontwikkelen, als bredere ontwikkelingen in de wereld.’ Franciscus zelf wordt wellicht progressiever neergezet dan zou moeten. Krijger wijst op de feiten: ‘Franciscus heeft geen leerstellige veranderingen doorgevoerd. Daarbij heeft hij de verwachtingen omtrent een mogelijke opheffing van de celibaatsverplichting voor ambtsdragers en ambtsopenstelling voor vrouwen niet waargemaakt.’
Hoe paus Franciscus gaat worden herinnerd ligt nog niet vast. De kerk moet zich blijven focussen op sociale gerechtigheid, klimaatactie, een ruimhartigere benadering van vrouwen binnen de kerk en kwesties zoals homoseksualiteit en echtscheiding. ‘Dan zal paus Franciscus ongetwijfeld als een revolutionaire figuur worden beschouwd. Als een nieuwe paus een ander pad kiest, is Franciscus in letterlijke zin niet meer dan een “tussenpaus”‘, concludeert Krijger.