Het demissionaire kabinet na jaren van ellende de kinderopvangtoeslag wil hervormen, zegt minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Door de financiering rechtstreeks naar de kinderdagverblijven over te maken, hoopt het kabinet de ouders meer zekerheid te bieden na de kindertoeslagaffaire. Maar hoe zouden deze veranderingen de problemen oplossen, en hoe zijn we op dit punt beland?
Volgens de minister probeert de overheid een geschikte oplossing te vinden voor een andere inrichting van toeslagen, om toekomstige misstanden te voorkomen. In het Coalitieakkoord van 2021 zijn enkele aanpassingen voorgesteld. Door de verantwoordelijkheid van de ouders naar de kinderopvangorganisaties te verplaatsen, wordt het stelsel dynamischer van aard. De rechtmatigheid van de toeslagen wordt nu vooraf bepaald en veranderingen worden bijgehouden door de kinderopvangorganisaties.
Echter, deze verschuiving van verantwoordelijkheid kan worden gezien als een nieuwe en grote last voor het personeel bij kinderdagverblijven. Julie Henson (47), die al lange tijd werkzaam is bij een kinderopvang, maakt zich ook zorgen over de toekomst. “Ik moet nog zien hoe het wordt ingericht, maar het is een grote taak om de toeslagen te regelen voor de ouders van meer dan twintig kinderen.”
De oorsprong van de Kindertoeslagaffaire is complexe en omstreden; een opeenstapeling van wetten, regelingen en maatregelen zorgde voor het immense probleem. In de onderstaande tijdlijn worden de belangrijkste gebeurtenissen op een rij gezet en wordt er naar de toekomst gekeken.
De maatregelen van de Belastingdienst waren allemaal een reactie op vermeende fraude, waarbij een van de belangrijkste gebeurtenissen voortkwam uit de nasleep van de ‘Bulgaren Fraude’ in 2013. Volgens de parlementaire enquête, ‘Ongekend onrecht’, pleegden georganiseerde criminele groepen grootschalige fraude met het Nederlandse toeslagensysteem, waarbij bepaalde gastouderbureaus Bulgaren aanmoedigden om kortstondig in Nederland te verblijven en vervolgens aanspraak te maken op toeslagen, zoals kinderopvangtoeslag. Het verkregen geld werd snel doorgesluisd naar Bulgarije, waardoor de fraudeurs enorme sommen geld konden bemachtigen.
Deze onthulling van grootschalige fraude veroorzaakte een golf van verontwaardiging en bezorgdheid in de Nederlandse samenleving en onder politici. Als reactie op de Bulgarenfraude en de politieke druk maakte de Belastingdienst de fraudebestrijding nog strenger. “De maat was vol”, zei de directeur Toeslagen, Blankestijn in het rapport. De Bulgarenfraude markeerde een keerpunt in de publieke perceptie en de politieke agenda met betrekking tot fraudebestrijding en overheidsintegriteit.
Een van de grootste en doorslaggevende maatregelen was de oprichting van het Combinatieteam Aanpak Facilitators (CAF) in 2014. Het stelde in hun rapport dan het CAF het doel had om facilitators van fraude, zoals gastouderbureaus, op te sporen en aan te pakken. Wanneer het elimineren van deze facilitators niet haalbaar was, werd een andere tactiek toegepast: het ontmoedigen van het gebruik van toeslagen door mogelijke fraudeurs.
Hier heeft de Belastingdienst een risicoselectiemechanisme voor opgesteld. Dit mechanisme was een kunstmatig systeem dat controleerde op bepaalde risicofactoren die wijzen op potentiële fraude. Er waren drie soorten factoren. De eerste waren mensen die klant waren van vernomen facilitators. Ten tweede, behoren tot een risicogroep, waarbij hoog risico in dit geval betekent dat je als ouder een laag inkomen hebt en daarmee een hoge toeslag hebt. De laatste manier, behoren tot een risicogroep, zoals ouders met een dubbele nationaliteit. Het strenge systeem concludeerde zonder bewijs dat een ouder een mogelijke fraudeur was en op de ‘zwarte lijst’ kwam. Zo kwamen tienduizenden ouders op deze lijst.
Deze aanpak, hoewel bedoeld om fraude te bestrijden, resulteerde in ernstige misstanden en onrechtvaardigheden. Mensen werden zonder adequaat onderzoek beschuldigd en gestraft, louter op basis van geautomatiseerde algoritmen en vermoedens. Dit leidde uiteindelijk tot een grootschalige crisis waarbij duizenden onschuldige burgers werden getroffen en ernstige financiële en emotionele schade ondervonden. De rigide en onnauwkeurige toepassing van het risicoselectiemechanisme droeg bij aan de escalatie van de affaire en onderstreepte de noodzaak van een grondige herziening van de aanpak van fraudebestrijding binnen de overheid.
Nu het dimensionalere kabinet de gedeputeerde ouders wil compenseren en het hele toeslagen stelsel wil verbeteren, worden er al veranderingen doorgevoerd, waaronder het persoonlijker maken van hulp voor ouders bij toeslagaanvragen. Ook Julie ziet de positieve veranderingen: “Ze willen de toeslag zelfs verhogen. Ik hoop dat dit voor minder koppijn zorgt voor ouders, ook al krijgen wij het iets zwaarder.”