Misschien is next level gym Saints and Stars aan de Gerrit van der Veenstraat 36 in Amsterdam Oud-Zuid nog wel het meest bekende voorbeeld: de glas-in-lood-ramen, de preekstoel en de stoelen voor de gemeenteleden hebben plaatsgemaakt voor toestellen, douches en sauna’s. Als je bij Google News zoekt op ‘kerkgebouw’ krijg je 302 hits, waarbij ongeveer 9 van de 10 berichten gaat over een kerkgebouw die een nieuwe bestemming krijgt. En als je op Funda Business zoekt naar ‘religieuze instellingen’ vind je 24 kerkgebouwen die te koop worden aangeboden. De Ontmoetingskerk in Flevoland wordt omgebouwd tot appartementencomplex, de Opstandingskerk in Assen wordt een appartementencomplex voor ouderen en de Rehobothkerk aan de Kleine Drift in Hilversum opent haar deuren als nieuwe kinderopvanglocatie van CompaNanny.
Tijdlijn van de ontkerkelijking in Nederland
Oorzaken
De oorzaken van deze leegloop: kerken zien haar financiële middelen en haar bezoekers teruglopen, aldus de verschillende makelaars in de advertenties van de kerken die te koop worden aangeboden. Maar de ontkerkelijking in Nederland is langer aan de gang.
Trage ontkerkelijking kwam volgens het CBS altijd door grote concentraties katholieken die in een bepaalde regio woonden en snelle ontkerkelijking kwam meestal door grote concentraties arbeiders. In 1889 waren in arbeidersbolwerken zoals de Zaanstreek, Friesland en Groningen de percentages niet-kerkelijke bevolking het hoogst. Dit was in 1971 nog steeds het geval. In Brabant en Limburg, met name in de volledig katholieke gemeenten Bemelen, Noorbeek, Ohé, en Laak was er juist geen tot weinig sprake van ontkerkelijking. Als er in het zuiden wel sprake was van ontkerkelijking, dan kwam dat meestal door onkerkelijke arbeiders die overkwamen uit het westen van Nederland. Pas door de ontzuiling in de jaren ’60 kwam de ontkerkelijking in het zuiden op gang. Daarnaast merkt het CBS de opkomst van het socialisme en verschillende democratiserings- en emancipatieprocessen aan als oorzaak.
Verschil in regio’s
Er verdwijnen dus steeds meer kerkgebouwen door de ontkerkelijking in Nederland. De volgende kaart maakt duidelijk in welke regio’s de kerkgebouwen op dit moment verdwijnen:
Als je de interactieve kaart vergelijkt met de analyses van het CBS die zij in het verleden hebben gedaan, dan valt het op dat er de afgelopen twee jaar in de Randstad vooral veel protestante kerken zijn verdwenen en in het oosten van Nederland vooral veel katholieke kerken. Daarnaast lijken er meer protestantse dan katholieke kerken te zijn verdwenen.
Verdwijnen kerkgebouwen ontwrichtend voor samenleving
Wat is nu wijsheid, als het gaat over wat we als maatschappij het beste met een leegstaand kerkpand kunnen doen? Meteen maar slopen? Als je de krant leest, zie je dat veel gemeenten in Nederland daar op dit moment over in beraad zijn. De meeste historici en andere experts zijn het erover eens dat het niet verstandig is om leegstaande kerken te slopen. Stichting Gelderse Kerken beheert kerkpanden die leeg komen te staan en zorgt ervoor dat er activiteiten in deze kerken plaatsvinden die dienen ter versterking van de gemeenschap in een wijk, dorp of stad. “Wij vinden het zonde om een perfect monument te hebben, de deur op slot te doen en het niet te gebruiken,” aldus directeur Arjen Woudenberg. Ook Architectuurhistoricus Herman Wesselink pleit ervoor de vaak monumentale gebouwen niet te slopen, maar een nieuwe bestemming te geven, én voor het behoud van de oorspronkelijke functie van het kerkgebouw. “Kerkgebouwen zijn belangrijke dragers van onze cultuur. Daarnaast zijn ze gesticht als geestelijk en sociaal middelpunt van gemeenschappen en bepalen ze – nog steeds – voor een groot deel de identiteit van steden, dorpen en wijken. Het verdwijnen van de kerkgebouwen kan dus een ontwrichtend effect hebben op de samenleving,” aldus Wesselink.