Zigeuners, nu bekend als Roma en Sinti, zijn een vaak vergeten gemeenschap in de Nederlandse geschiedenisboeken. Volgens een rapport van de Council of Europe uit 2023 discrimineert Nederland de Roma en Sinti al 100 jaar. Een diepgeworteld onbegrip tussen Roma en de samenleving heeft geleid tot discriminatie en marginalisatie van de Roma en Sinti.
In Europa wonen ongeveer acht miljoen Roma en Sinti. Deze groep heeft altijd een nomadische levensstijl gehad, en is daardoor nooit gehecht aan of geïntegreerd in de “rest” van de samenleving. Hoewel er verschillende groepen zijn binnen de Roma en Sinti, delen ze een gemeenschappelijke cultuurbasis: in dans, zang, verhalen vertellen en taal. Deze taal is erg belangrijk omdat die hun eigen identiteit en cultuur duidt. Hoewel naar school gaan geen prioriteit is voor de Roma en Sinti, vinden ze hun eigen cultuur doorgeven aan hun kinderen, waaronder ook hun taal en daarmee hun poëzie en proza, heel belangrijk. Door niet te integreren in de samenleving behielden ze hun eigen cultuur, maar dit belemmerde ook de band met de samenleving, wat leidde tot uitsluiting en discriminatie eigenlijk al sinds de middeleeuwen.
Discriminatie en stereotypering spelen een grote rol in het leven van de Roma en Sinti. Ze worden gestigmatiseerd als laagopgeleid, crimineel, laaggeletterd en onbetrouwbaar, wat hun toegang tot en integratie in de samenleving bemoeilijkt. Roma-kinderen ervaren discriminatie binnen onderwijsinstellingen, wat resulteert in lagere onderwijsniveaus. Uit een FRA-survey (2020) blijkt dat 28% van de Sinti boven de 45 geen onderwijsniveau heeft afgerond, en 75% van de Roma en Sinti jongeren tussen 18 en 24 niet hoger dan lager vervolgonderwijs heeft gehaald. Dit heeft effect op de arbeidsmarkt: ongeveer 76% van de mannen en 90% van de vrouwen tussen de 20 en 64 jaar neemt hier niet aan deel. Discriminatie speelt een rol bij het verkrijgen en behouden van werk volgens 37% van de ondervraagden. Maar ook de voorkeur voor werk binnen de gemeenschap speelt een rol.
Integratie van groepen in de samenleving zorgt voor een einde aan discriminatie, dus integratie lijkt de oplossing, toch? In de praktijk blijkt dit echter moeilijk en vaak onhaalbaar. De relatie tussen de overheid en de Roma is al slecht sinds de middeleeuwen. Een recente monitor van sociale inclusie uit 2020 beschrijft het contact tussen de overheid en de Roma nu zelfs als problematisch. Beide kanten bemoeilijken het integratieproces.
Voor de Roma betekent integratie niet alleen toegang tot de rest van de samenleving maar ook het “verlaten” van hun eigen gemeenschap, hetgeen het verlies van hun cultuur en identiteit. Vanuit de gemeenschap wordt dit gezien als een verraad en leidt het tot verlies van familiebanden. Door gebrek aan begrip/kennis van de samenleving versterkt het isolement wanneer een Roma of Sinti uit hun gemeenschap treedt. Ze blijven gezien worden als Roma en ondergaan discriminatie, maar behoren niet langer tot hun eigen gemeenschap. Zo betalen ze een hoge prijs voor integratie, zonder garantie op een betere toekomst.
De overheid stigmatiseert de Roma en Sinti, ze verwacht criminaliteit van hen en discrimineert op basis van deze vooroordelen. De angst voor de Roma en Sinti is ontstaan doordat ze zichzelf buiten de samenleving plaatsten endaarom ook vonden dat ze niet aan de regels hoefden te gehoorzamen. En wie de regels niet gehoorzaamt, wordt niet toegelaten door de overheid. Het beleid van de overheid is daarom nooit gericht geweest op toegang tot de samenleving, maar op controle over en belemmering van de eigen Roma-cultuur. Dit was tot 1999 zelfs verankerd in bijvoorbeeld De Woonwagenwet, die verplichte verspreiding en een maximaal aantal wagens op woonwagenkampen en een verbod op rondreizen oplegde. Ook bijvoorbeeld de kranslegging voor de massaal omgekomen Roma in de Tweede wereldoorlog wordt pas toegestaan sinds 2012.
De laatste twintig jaar is het beleid van de overheid anders, maar er is nog steeds behoefte aan meer educatie en begrip om deze stereotypen te doorbreken en de integratie te bevorderen. Zo benadrukt Dr. Jeroen Vlug, Senior Onderzoeker en Projectleider Sociale Stabiliteit bij Kis: ‘Wij publiceren informatie over de Roma en Sinti niet omdat het kan maar omdat het moet.’ Vlug benadrukt dat hij met hun Roma-onderzoeken, samen met het Verwey-Jonker Instituut, bedoeld zijn om de overheid aan te zetten tot actie. Vanaf 2020 is de overheid pas echt de eerste stappen aan het zetten. Bijvoorbeeld met Actieplan Arbeidsmarktdiscriminatie (2022-2025) en Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt. Toch blijven integratie en het behoud van cultuur tegenstrijdig met elkaar; of deze plannen zullen helpen, is afwachten.