Sinds de uitbraak van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, op 24 februari 2022, zijn meer dan 13 miljoen Oekraïense burgers hun eigen huis ontvlucht. Verschillende Europese landen hebben hun grenzen geopend voor de Oekraïense vluchtelingen. Volgens de laatste cijfers bevinden zo’n 6 miljoen vluchtelingen zich in Europese landen. De verdeling, het verblijf en de plaats van opvang brengen veel extra oproer in een al levendig migratiedebat.

Oekraïne valt sinds 2017 ook onder de regelgeving over visumvrij reizen. Europese Unie-landen (EU-landen) houden de toegang voor Oekraïense ontheemden ook in crisistijd toegankelijk. Door middel van de RTB regeling, die op 4 maart 2022 door de Raad van de Europese Unie in werking is gezet, hebben Oekraïense vluchtelingen tijdelijk recht op opvang, medische zorg, werk en onderwijs in alle EU-lidstaten. Deze regelgeving is eind 2023 nog verlengd en blijft nog van kracht tot 4 maart 2025. 

Dienstplicht

Door de militaire dienstplicht voor mannen is het grootste deel van de ontheemden vrouwelijk. Alle mannen tussen de 18 en de 60 jaar kunnen worden opgeroepen. Toch is de lijst met uitzonderingen op de diensplicht lang en vertrekken ook mannen uit Oekraïne. De Oekraïense vrouwen en kinderen zitten over alle landen in de EU verspreid. In Nederland zijn volgens de laatste cijfers van de Rijksoverheid meer dan 100.000 Oekraïners ondergebracht. De stroom van migranten is sinds vorig jaar ook van richting veranderd. Meer dan 16.000 vluchtelingen zijn geremigreerd, waaronder voornamelijk mannen, tonen cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De verscherping van de regels van de dienstplicht, die de Oekraïense president Zelensky in 2023 heeft gedaan, is hiervoor een verklaring. Daarnaast is heimwee en hereniging met familie ook een reden tot remigratie.  

Compensatie

Met meer dan 1,1 miljoen vluchtelingen, is Duitsland een van de landen waar de meeste Oekraïners zijn opgevangen. De visumvrije toegang en het tijdelijk verblijf zonder asielprocedures tot 90 dagen, dat al sinds het begin van de oorlog van toepassing is in Duitsland, is niet de enige verklaring voor het hoge aantal opgevangen vluchtelingen. Zo neemt Duitsland altijd de meeste vluchtelingen in Europa op volgens Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden . “Duitsland heeft sinds de Tweede Wereldoorlog een schaamte gevoel, ze hebben iets goed te maken. Zij zullen daarom altijd een welkome houding aannemen tegenover vluchtelingen”, aldus Schrover. Daarnaast speelt in Duitsland al langere tijd een discussie over groeiende tekortkomingen van arbeidskrachten in verschillende sectoren. “Het verwelkomen van veel Oekraïense vluchtelingen kan op lange termijn een oplossing bieden voor dit probleem”, vertelt Schrover.

Buurland Polen is de derde grootste opvangplek voor de vluchtelingen. Vooral de nabijheid maakt Polen een toegankelijk toevluchtsoord. Verder speelt de goedmaking voor eerdere tekortkomingen een rol volgens Schrover. Bij de verdeelsleutel in 2015 wilde Polen, ondanks de gemaakte afspraken binnen de EU, hun grenzen niet openen voor Grieken en Italianen. “Daarom probeert Polen dit nu goed te maken door veel Oekraïense vluchtelingen op te vangen”, deelt Schrover.

Ondanks dat veel EU-landen hun deuren hebben geopend, heeft Rusland ook meer dan 1,2 miljoen Oekraïners binnen haar grenzen opgevangen. De oorlogvoerende landen zijn het met elkaar oneens. Oekraïne claimt dat 1,2 miljoen mensen zijn gedeporteerd door Rusland. Daar staat Rusland tegenover, zij beweren dat de Oekraïners het onderdak zelf hebben geaccepteerd.

Toekomst

Inschattingen doen over de toekomstige bewegingspatronen van de Oekraïense vluchtelingen zijn lastig. Dit zal enerzijds afhangen van het toekomstige bestuur in Europese landen. Schrover deelt dat het gemak om in een land te blijven wonen afhangt van de bestuursvorm. “Het ligt aan het soort beleid dat zich gaat ontwikkelen, in Nederland is dat nog onbepaald.” Anderzijds zal de keuze voor remigratie afhangen van de duur en impact van de oorlog in Oekraïne. “De enige voorspelling die ik nu kan doen is dat vluchtelingen waarschijnlijk niet terug willen naar Oekraïne omdat het hier nu veilig is en daar niet”, vertelt Schrover. Dat er inmiddels ook weer mensen remigreren betekent namelijk niet dat de situatie voor de Oekraïense burgers veiliger geworden is.