Op 3 februari gebruikte EénVandaag data van het CBS op een verkeerde manier in een explainer over femicide. Daarbovenop, maakte EénVandaag een formuleringsfoutje. Het programma claimde dat 29 vrouwen in 2022 door een (ex-)partner zijn vermoord, maar die data is onbekend. Deze factcheck geeft jou de échte cijfers over femicide in Nederland.

Uitspraak
‘’In 2022 werden 48 vrouwen vermoord blijkt uit cijfers van het CBS. Van alle vrouwen die werden gedood, was de dader in 60% van de gevallen hun ex of partner. Bij mannen was dat slechts vier procent.’’

Oordeel
Onwaar, want de cijfers betreffen een langere periode.

Bron van bewering
EénVandaag legt in deze uitzending uit dat vrouwen vaak het slachtoffer zijn van femicide. Dit betekent dat vrouwen vermoord worden, omdat ze vrouw zijn. In vergelijking worden mannen een stuk minder vaak gedood of vermoord door een vrouwelijke ex of partner, stelt EénVandaag.

Wat is femicide?
Maar femicide is een breder begrip, volgens dr. Lorena Sosa. Sosa is een expert op het gebied van gender-gebaseerd geweld. Zij bevestigt dat moorden op vrouwen binnen relaties onder femicide kunnen vallen. Maar volgens Sosa gebeuren moorden op vrouwen systematischer: “de term ‘femicide’ benadrukt hoe vrouwenmoorden gelinkt zijn met gendernormen en ongelijkheid. Ook is femicide een term die gebruikt wordt wanneer de staat faalt om vrouwen te beschermen tegen gender-gebaseerd geweld.” Dus de dader is niet altijd een man. De dader van vrouwenmoord kan ook de staat zijn. “Bijvoorbeeld als vrouwen sterven, doordat ze geen abortus mogen en kunnen krijgen. Dan is de staat indirect schuldig aan femicide.” Kortom, de staat had deze sterfgevallen kunnen voorkomen als deze genderongelijkheid niet bestond. In andere gevallen zijn de daders van femicide zelf vrouw, omdat in bepaalde gemeenschappen specifieke gendernormen diepgeworteld zitten, zoals bij vrouwenbesnijdenis.

Waarom dit onwaar is
Het CBS vermeldde dat 58,5% van het totaal aantal vrouwelijke slachtoffers is gedood of vermoord door een ex of partner. Deze cijfers gaan over de periode van 2018 tot 2022. Volgens het CBS waren 217 vrouwen (43+44+44+38+48) gedood of vermoord tussen 2018 en 2022. 60 procent daarvan is  omgerekend 127. Dus 127 vrouwen zijn gedood of vermoord door een ex of partner in 2018-2022.

Er zijn geen cijfers bekend over het aantal vrouwelijke slachtoffers van moord en doodslag door een (ex-)partner in 2022. De onnauwkeurige formulering van EénVandaag en de bijgevoegde animatie wekken het idee dat deze cijfers alleen 2022 betreffen. Dit komt omdat ze de uitspraak inluiden met het feit dat er in 2022 48 vrouwen zijn vermoord. Hierdoor lijkt het alsof de 60 procent betrekking heeft op die 48, maar dit is niet zo.

Het aantal mannen dat is vermoord door hun (ex-)partner is veel lager. Dit is maar 4,1 procent in vergelijking met 58,5 procent onder vrouwelijke slachtoffers. Volgens Sosa komt dit grote verschil, omdat de wet een verschil maakt tussen de publieke- en privésfeer. “Traditioneel gezien, en nu nog steeds, zijn vrouwen meer actief in de privésfeer, terwijl mannen meer aanwezig zijn in de publieke sfeer. En de wet bemoeit zich niet met de privésfeer. Zelfs nu twijfelt de politie om te handelen, als iemand belt over een heftige ruzie bij de buren.”

Ook data over 2018-2022 van het CBS lijken dit te bevestigen. Mannen worden niet alleen in hun eigen huis vermoord, maar ook in het openbaar. “Waarom bijvoorbeeld? Omdat ze in een gevecht of in het criminele circuit verwikkeld raken”, stelt Sosa. Daarentegen, waren de meeste vrouwelijke slachtoffers vermoord in hun eigen huis of dat van iemand anders.

Het verschil tussen moord en doodslag
Het CBS benoemt het aantal slachtoffers door moord of doodslag. Moord en doodslag zijn twee verschillende begrippen. Er is sprake van moord wanneer iemand een moordplan maakt en die uitvoert. Daarentegen vindt doodslag plaats als iemand bewust een persoon in een opwelling doodt.

EénVandaag heeft het alleen over ‘vermoorden’ of ‘moord’. Dit sluit het aantal of percentage slachtoffers uit die door doodslag om het leven zijn gekomen. Dit is de tweede reden waarom de genoemde aantallen van 2022 niet kloppen in de uitzending van EénVandaag.

Ondanks de onjuiste toepassing van de cijfers, maakt het verschil tussen moord en doodslag niet uit voor het concept van femicide. “In het strafrecht draait het om de vraag of een moord wel of niet opzettelijk is. Maar femicide in de brede zin gaat over bewuste en onbewuste gendervooroordelen. Wanneer een vrouw sterft door de gevolgen van bepaalde gendernormen of -vooroordelen in de maatschappij, dan is dat femicide. Het doel of de intentie achter de moord doet er niet veel toe.” Dus EénVandaag heeft de cijfers van het CBS feitelijk verkeerd gebruikt, maar wanneer ze spreken over femicide is het correct om het te labelen als ‘moord’.