Amsterdam was ooit hét boegbeeld van progressie en tolerantie, inmiddels kan de hoofdstad zich voor beide begrippen niet meer classificeren. De antisemitische discriminatie meldingen zijn vanaf 2019 bijna verdubbeld. De Amsterdamse politie schat dat er in werkelijkheid aanzienlijk meer sprake is van antisemitisme dan er wordt gemeld. Onlangs werd het schokkende jaarverslag van het Centraal Informatie Documentatie Israël gepubliceerd. Volgens het jaarverslag zou er in 2021 36 procent meer meldingen worden gemaakt omtrent antisemitisme. Dit is het hoogste aantal incidenten sinds 1993. Hoe, en vooral waarom, hebben de Amsterdammers antisemitisme zodanig ontwapend dat deze toename mag plaatsvinden. De stad die minder dan 100 jaar geleden heeft gezien hoe bijna 80.000 joodse Amsterdammers zijn weggevoerd is een broedplek geworden voor antisemitisme.
¨Het is onduidelijk of er daadwerkelijk meer gevallen zijn van discriminatie of dat er over de afgelopen jaren meer aandacht is voor discriminatie¨, vertelt Naomi Mestrum, adjunct-directeur van het Centraal Informatie Documentatie Israël (CiDi). Benjamin en Leona Levi zijn actieve leden van Haboniem-Dror, een joodse jongerengroep in Amsterdam. ¨Het aantal antisemitische ¨grapjes¨ neemt wel toe¨, vertelt Leona terwijl ze uit het raam staart naar de Nieuwmarkt. Zij ervaart dat er vooral onder de joodse jongeren een steeds grotere kloof is ontstaan in hoe zij antisemitisme ervaren. Benjamin vult Leona aan en vertelt, ¨toen wij jong waren hadden wij lang niet te maken met de hoeveelheid antisemitisme die onze jongste leden nu wel ervaren”. Ik vraag ze hoe zij de antisemitische campagne van Kanye West hebben ervaren. “Kanye is misschien het topje van de ijsberg wat invloedrijke mensen die antisemitische opmerkingen maken betreft. Hij schreeuwt gewoon het hardst, dus dat is voor commerciële media interessant. Dat je teamgenoot je een ¨kanker jood¨ noemt is niet benoemingswaardig¨. Dat antisemitisme altijd een onderdeel is geweest van het leven, zijn Leona en Benjamin het met elkaar eens, maar over de reden van de forse toename niet. Leona pleit voor gebrek aan onderwijs en interesse, Benjamin argumenteert dat het Midden Oosten conflict het grootste aandeel heeft.
Voor beide valt iets te zeggen. Dr. Maaike van Berkel, hoogleraar geschiedenis aan Radboud Universiteit, deed onlangs onderzoek naar de kennis van leerlingen over de Tweede Wereldoorlog, in het specifiek de Holocaust. Van de 1519 jongeren die werden ondervraagd wist de helft niet wat antisemitisme betekende en wist slechts 33 van de respondenten wat er werd bedoeld met genocide. Het lijkt alsof het sentiment om als antisemiet of ‘moffenhoer’ (geen van de respondenten kenden dit woord) weg te worden gezet niet langer speelt onder de leerlingen. De verschrikkelijke daden van minder dan 100 jaar geleden lijken abstract te zijn geworden, althans voor deze 1519 studenten. Het is natuurlijk niet vreemd dat voor deze doelgroep de Holocaust een abstracter fenomeen is dan voor de oudere generatie. Dit is de eerste generatie waarvan overgrootouders niet kunnen navertellen over de oorlog, omdat ze te jong waren toen de oorlog begon of simpelweg niet geboren. Spaanse filosoof, George Santayana zei ooit: als we niet leren van de geschiedenis, zal de geschiedenis zich altijd herhalen. Geschiedenis leren door middel van tekst en beeldmateriaal voorgeschoteld krijgen zonder enige persoonlijke associatie, maakt de genocide voelen alsof het iets van het verre verleden is. Geschiedenis wordt minder abstract als het wordt naverteld door iemand die er zelf doorheen heeft geleefd.
Behalve scholing en dissociatie heeft Benjamin ook wel wezenlijk een punt. De cijfers van het jaarverslag van de CiDi duiden namelijk ook aan dat de verergering van het Midden Oosten conflict in 2014 sterk heeft bijgedragen aan het snelgroeiende aantal meldingen omtrent antisemitisme. De CiDi stelt dat de daden van de Israëlische leger tegen Palestijnen niet op het Israëlische regeerbeleid worden verhaald, maar dat het Jodendom is het algemeen wordt aangekeken als boosdoener. Het gevolg is dat jongeren het gevoel hebben dat antisemitische handelingen gerechtvaardigd kunnen worden, want “zij doen het ook”.
Kijkend naar de cijfers van de gemeente Amsterdam, de Amsterdamse politie en het CiDi is het nog maar de vraag of Amsterdam ooit nog zal terugkeren naar het ooit zo progressieve havenstadje waar in 1542 de toestroom van Joden begon. Simpelweg omdat Sefardische joden een veilige haven zochten en dit vonden in dezelfde stad waar vierhonderd jaar later men in opstand kwam, met alle gevolgen van dien, om de veiligheid van joden te beschermen. Het is duidelijk dat het onderwijs een ander aanpak moet krijgen, niet alleen over de benadering van de Holocaust, maar ook over het Midden Oosten conflict om zo de essentie van het conflict niet te vergeten. Puntje bij Amsterdammertje zijn we allemaal mens en kan Amsterdam geen plek worden waar antisemitisme en haat zich vestigen. Een echte Amsterdammer zegt dan ook liever ”Mokum” dan Amsterdam, echter wat veel mensen niet weten is dat Mokum zich leent van het Jiddische woord: plek. Als dat niet laat zien hoe diep gewoven de Joodse gemeenschap is in onze hoofdstad en daarom, buiten de logische redenen om, dit geen ”mokum” moet zijn voor haat. In de woorden van de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan: “Wees lief voor de stad en voor elkaar”.