Het zal je niet ontgaan zijn. Overal op de wereld ervaren mensen extreme weersomstandigheden door de opwarming van de aarde. Van langdurige droogte tot gigantische overstromingen. In Nederland lijken we daar nog niet zoveel last van te hebben en dat is een van de redenen waarom de meeste mensen hun gedrag nog niet aanpassen.
Wanneer de zomermaanden eraan komen domineren berichten met extreme rampen de nieuwskanalen. Zo waren er afgelopen jaar gigantische overstromingen in Pakistan en verdubbelde de acute honger in verscheidene Afrikaanse landen. In Nederland hadden we bijna twee jaar geleden ook voor het eerst te maken met gevolgen van klimaatverandering. De overstromingen in Limburg waren een hot topic. Maar nu twee jaar verder, lijken we dat achter ons gelaten te hebben. Net zoals alle groene, goede voornemens die iedereen zich voornam tijdens de coronacrisis. Naast wat plaatselijke overstromingen zonder dodelijke slachtoffers, hebben we toch (nog) nergens last van.
De wereld staat in brand
Houden we de focus op Nederland dan lijkt er inderdaad niet zoveel aan de hand. Zo stoot een Nederlander gemiddeld 9 keer zoveel CO2 uit als een persoon op het contitent Afrika. Verleggen we de focus naar bijvoorbeeld Ethiopië, waar de gemiddelde inwoner 56 keer minder CO2 uitstoot op jaarbasis, dan zien we dat juist zij in 2022 te kampen hadden met de ergste droogte sinds 40 jaar. Welke landen nog meer te kampen hebben met ernstige gevolgen van het klimaat, zie je op onderstaande kaart.
Hoe komt het nu eigenlijk dat wij zoveel CO2 blijven uitstoten, zien wat wereldwijd de gevolgen zijn van ons gedrag en alsnog niks doen? Volgens promovenda sociale psychologie aan Universiteit Utrecht, Amarins Jansma kan dit komen doordat mensen wel zien wat het gevolg is van hun acties, maar dat zij zich er niet persoonlijk verantwoordelijk voor voelen. “Zij voelen zich niet als persoon verantwoordelijk voor hun individuele gedrag, maar meer als Nederlander van een groter systeem.”
Verandering heeft geen nut
Volgens Jansma maakt het ook uit dat alles zo ver weg van Nederland afspeelt. “Je ziet niet letterlijk wat voor gevolgen jouw acties hebben. Mensen denken ‘als ik mijn plastic nu ga scheiden of vaker de trein neem, wat voor daadwerkelijke veranderingen creëer ik daar mee?’’’ Ook noemt Jansma de gedeelde verantwoordelijkheid. “Op een moment dat meerdere mensen verantwoordelijk zijn voor een bepaald probleem en één iemand houdt zich niet aan de verantwoordelijkheid dan is het voor iemand anders makkelijk om te denken ‘oh ja dan hoef ik dat ook niet te doen’.”
Waar de Nederlandse overheid probeert te verduurzamen en de burgers motiveert om groener te leven, lijkt het soms dat mensen in andere landen, zoals China, daar totaal niet mee bezig zijn. Wanneer andere landen de regels aan hun laars lappen, komt de gedeelde verantwoordelijkheid bij veel mensen weer naar boven. Zo wijzen mensen vaak naar China, vertelt Jansma. “Mensen denken: kunnen wij in het Westen wel allemaal zonnepanelen gaan leggen, maar als China alleen maar bezig is met meer auto’s maken en allemaal technologische ontwikkelingen, wat heeft het dan voor zin?” Dat maakt het er niet makkelijker op om Nederlanders te laten verduurzamen.
Of het gedrag van de gemiddelde Nederlander drastisch verandert wanneer het halve land onder water staat, blijft de vraag. Zolang de gevolgen nog ver wegblijven, zullen we ons volgens Jansma niet snel aanpassen. “Het is niet tastbaar, nog niet althans”, concludeert ze.