Ons waterland krijgt steeds vaker te maken met extremere droogte. Het neerslagtekort en grondwaterpeil was de afgelopen jaren een stuk lager en dat heeft effect op mens en natuur. Daarnaast kunnen klimaatverandering en stijgende temperaturen in de komende jaren voor steeds meer droogte zorgen. Wat zijn de gevolgen?

In de afgelopen vijf jaar heeft Nederland vier droge zomers gehad. Alleen de zomer van 2021 was nat genoeg. Door de vrij korte opeenvolging van droge jaren achter elkaar zijn de negatieve effecten voor de natuur een stuk groter. Zo zijn veel planten niet in staat om voor een lange tijd en jaren achter elkaar om te gaan met de droogte en sterven. Daarnaast is het gevolg dat oogsten minder opleveren of dat groentes kleiner zijn dan gewoonlijk.

Ook voor dieren zorgt de droogte voor veel problemen. Het zoeken van eten wordt bijvoorbeeld bemoeilijkt door de droogte. Zo zijn sommige zeldzamere insecten, zoals de kommavlinder, al met tientallen procenten achteruitgegaan. De droogte veroorzaakt op grote schaal sterfte in natuurgebieden.

Regenval in Nederland

Het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) heeft berekend dat de gemiddelde regenval van 1960 tot 2020 is gestegen met 71 mm. Zo steeg het gemiddelde in deze periode van 780 mm naar 851 mm per jaar. Een toename in de regenval klinkt positief, maar er valt nu meer regen in een korte periode. Het gemiddelde aantal regendagen van 192 is volgens het KNMI nog steeds onveranderd.

Een bijkomend probleem is dat het regenwater vaak direct wordt afgevoerd via onze kanalen en rivieren richting zee. Door de directe afvoer van het regenwater wordt er geen buffer opgebouwd. Het gevolg hiervan is dat het land in periodes van lange droogte nog steeds te maken heeft met water tekorten.

In de zomer van 2022 was er sprake van enorme droogte. Dit was een van de droogste zomers die het KNMI ooit heeft gemeten. In de onderstaande kaart is weergegeven hoe groot het tekort was in de provincies. In Zeeland, Limburg, Gelderland en Overijssel was het tekort het grootste met ruim 300 mm. De droogte was het grootste in het binnenland.

Metingen van het KNMI laten zien dat er in een gemiddelde Nederlandse zomer 228 mm regen valt. In de laatste vijf jaar lag dit alleen in 2020 boven het gemiddelde. De twee droogste jaren waren 2018 en 2022. De tabel hieronder laat zien dat er een duidelijke daling is te zien sinds 2014.

Door de toegenomen droogte in de zomermanden neemt de kans op bosbranden toe. Er verdampt namelijk meer water door de hogere temperaturen, waardoor natuur droger wordt en de kans op brandgevaar groter. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laat weten dat het aantal natuurbranden in de periode 2014-2018 is toegenomen van 420 naar 1140. In de zomer van 2022 gold in Nederland het natuurbrandrisico fase twee. Dit houdt in dat hulpdiensten en natuurbeheerders extra alert zijn op natuurbranden.

De landbouw en scheepvaart

In 2022 was in Nederland ook sprake van een watertekort. Dit houdt in dat de vraag naar water groter was dan wat er binnenkwam via regenval en rivieren. In verschillende gebieden werd een sproeiverbod ingesteld. Het gevolg was dat oogsten kleiner uitvielen of mislukten. Rijkswaterstaat liet weten dat ook de scheepvaart hinder ondervond. Zo gingen sluizen minder vaak open en was het waterpeil een stuk lager, waardoor de scheepvaart minder lading kon vervoeren. Rijkswaterstaat had een beperkte invloed op de waterstand van rivieren, hierdoor was het moeilijk om het waterpeil op een geschikt niveau te houden met periodes van droogte.

De landbouw en waterschappen spelen een belangrijke rol in de droogte van het land. Zo wordt veel water afgevoerd, omdat de grote landbouwmachines anders vast komen te zitten in de drassige grond. Daarnaast was lang de mentaliteit in Nederland dat water snel moest worden afgevoerd. Hierdoor wordt een groot deel van de regen direct afgevoerd en komt niet terecht in de bodem, met als gevolg dat het grondwaterpeil daalt. Door een laag grondwater peil krijgt de natuur een extra klap, omdat planten die meer water nodig hebben niet zullen overleven.

Hoe moet het nu verder?

Natuurorganisaties en klimaatactivisten roepen al voor langere tijd dat er nieuwe maatregelen moeten komen tegen de droogte. Een van die organisaties is Natuurmonumenten. Zij is van mening dat er snel nieuwe maatregelen genomen moeten worden om verdroging van de natuur tegen te gaan. Kwetsbare natuur moet van voldoende water worden voorzien in extreem droge periodes. Het vasthouden van water is daarom erg belangrijk. Dit wordt onder andere gedaan door stukken land onder water te zetten en sluizen op cruciale momenten dicht te doen. Daarnaast is het van belang om regenwater niet direct af te voeren naar zee, maar dit proberen vast te houden. Ook laat Natuurmonumenten weten dat mensen zelf een handje kunnen helpen door bijvoorbeeld een regenton aan te schaffen en duurzamer om te gaan met het gebruik van water.