De moeder als primaire verzorger van de kinderen is nog steeds een hardnekkige norm in de Nederlandse maatschappij, zo blijkt ook uit nieuw gepubliceerde data. Onder maar liefst 80% van de Nederlanders overheerst nog steeds het idee dat moeders beter minder kunnen werken en vaders juist meer. Vrouwen zijn daardoor vaker financieel afhankelijk en kwetsbaar dan mannen. “De zwangerschap is vaak het kantelpunt waarin je grote verschillen tussen mannen en vrouwen ziet ontstaan”
Jaarlijks publiceert het CBS de Emancipatiemonitor, met verschillende data over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen in Nederland. Uit de nieuwste editie blijkt dat wat betreft educatie vrouwen steeds meer geëmancipeerd zijn, maar in het ouderschap blijft een gelijke verdeling nog steeds achter. “De cijfers laten een kwetsbaarheid zien van een grote groep vrouwen in Nederland,” vertelt Lianne Aarntzen. Zij doet binnen de Nederlandse Economie Veerkracht Coalitie (NEVCO) onderzoek naar manieren om de economische zelfstandigheid van vrouwen te verbeteren.
Diepgewortelde normen
Binnen veel Nederlandse gezinnen bestaat een voornemen om werk en zorg gelijk te verdelen, maar in de praktijk liggen in bijna de helft van de Nederlandse gezinnen de meeste zorgtaken nog steeds bij de vrouw. Deze hardnekkige taakverdeling hangt sterk samen met de sociale normen die geworteld zijn in onze maatschappij, zo vertelt Aarntzen. “Sociale normen komen voort uit wat we andere mannen en vrouwen zien doen, maar ook uit hoe we denken dat ze het horen te doen.”
Deze normen spelen vooral een rol wanneer door ouders geen duidelijke afspraken worden gemaakt over de taakverdeling die zij willen aanhouden. “Mannen en vrouwen overleggen vaak niet over hoe ze hun taken willen verdelen. En als ze dat wel doen, gaat het alleen over betaald werk. Andere zorgtaken worden op onderbuikgevoel ingedeeld, en dan blijkt uit eerder onderzoek dat we we toch vaak terugvallen op de vuistregels die we kennen. Wat het effect hiervan op de positie van vrouwen is, onderzoeken we nu verder.”
Sociale normen zijn niet alleen terug te zien bij de ouders zelf, maar ook in de maatschappij om hen heen. Op verschillende niveaus wordt een traditionele rolverdeling aangehouden als de norm. Een basisschool belt bijvoorbeeld bij een ziek kind vaak eerder naar de moeder, en werkgevers vragen eerder aan vrouwen of ze niet parttime willen gaan werken wanneer ze een kind krijgen. Dit kan leiden tot schuldgevoelens, die vaker terug te zien zijn bij moeders dan bij vaders. Maar liefst 80% van de Nederlanders is van mening dat moeders beter minder dan 28 uur in de week kunnen werken, terwijl vaders worden geacht juist minimaal 28 uur per week te werken. In de praktijk gaan vrouwen bij de komst van hun eerste kind in 45% van de gevallen minder of helemaal niet meer werken. Bij mannen is dit percentage zo goed als nihil.
Deze sociale normen zijn ook terug te zien in een andere opvallende statistiek uit de nieuwste Emancipatiemonitor: bij maar liefst 35% van de Nederlandse mannen bestaat het idee dat moeders geschikter zijn om voor kinderen te zorgen. Volgens Aarntzen is hier in de wetenschap echter geen bewijs voor. “Het draait erom hoeveel tijd je steekt in het verzorgen van je kind. Maar er kunnen wel verschillen ontstaan als je een bepaalde rolverdeling eenmaal aanneemt. Als je als vrouw altijd de luiers verschoont, is het logisch dat je daar ook beter in bent.”
Afhankelijk en kwetsbaar
Dat deze sociale normen en verwachtingen nog steeds het uitgangspunt lijken te zijn, heeft een groot effect op de sociale positie van veel moeders. Maar liefst 34% van de Nederlandse vrouwen is niet economisch zelfstandig, tegenover 19% van de mannen. Dit betekent dat ze minder verdienen dan waar ze op uit zouden komen met netto bijstand voor een alleenstaande. Binnen de groep met minderjarige kinderen is het verschil tussen mannen en vrouwen nog groter. “De zwangerschap is vaak het kantelpunt waarin je grote verschillen tussen mannen vrouwen ziet ontstaan”, vertelt Aarntzen. “Dat is dus een interessant moment om te kijken of we deze vrouwen economisch veerkrachtig kunnen krijgen.”
De NEVCO doet onder andere onderzoek naar mogelijke interventies om tijdens deze fase in te grijpen, zodat ze een duurzaam inkomen kunnen behouden. Hierbij kijken ze niet alleen naar de vrouwen zelf, maar ook naar hun omgeving. Aarntzen benoemt meerdere actoren die hierin een rol kunnen spelen. “Eén belangrijke pijler van het project is zorgvriendelijk werkgeverschap. We onderzoeken hoe we werkgevers toegankelijker kunnen maken voor vrouwen, zodat ze makkelijker aan het werk kunnen.” Ook onderzoeken ze op welke manieren partners en verloskundigen een rol hierin kunnen spelen.
Onder de moeders die nu niet werken is de wil er in ieder geval wel. Bijna 7 op de 10 in deeltijd werkende vrouwen zouden meer uren willen werken. Ook zou een kwart van de vrouwen die nu niet werkt onder andere omstandigheden aan de slag gaan. De belangrijkste reden om dit toch niet te doen is dat dit vaak moeilijk te combineren is met het privéleven. De minimale uren die in een week gewerkt moeten worden zijn bijvoorbeeld te hoog, of er is dichtbij huis geen geschikt werk te vinden. De NEVCO heeft in het onderzoek daarom ook een ‘fix-the-system’-insteek, in plaats van een ‘fix-the woman’-variant. De omgeving van vrouwen heeft namelijk ook een belangrijk effect op in hoeverre vrouwen de ruimte kunnen nemen om meer te gaan werken. De wil om meer te werken is er namelijk onder veel vrouwen al.
De komende jaren gaat de NEVCO flink aan de slag om oplossingen te vinden die moeders en andere financieel kwetsbare vrouwen kunnen helpen. Aarntzen kijkt positief tegen de ontwikkelingen aan: “De afgelopen jaren is er al veel gebeurd – 50 jaar geleden was het nog de norm dat vrouwen stopten met werken. Maar er kunnen nog wel grote stappen worden gemaakt in het beter verdelen van taken tussen vrouwen en mannen. In plaats van sociale normen als drijfveer, zou het mooi zijn als koppels meer kunnen kijken naar hun eigen capaciteiten en wensen. Zo kunnen ze een verdeling vinden die het best bij hen past.”