Hij vertrekt in zijn eentje. Op zijn schouders een rugzak en de hoop van een hele familie. Zo begint de vlucht van veel alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s). In de afgelopen twee jaar vragen zij weer in grote getalen asiel aan in Nederland. Wat is het verhaal van deze kwetsbare jongeren?

In 2021 kwamen er 2150 amv’s naar Nederland. Bijna de helft van hen is jonger dan zestien. Meer dan driehonderd van hen waren zelfs veertien of jonger. Hoewel geen enkele ouder diens kind op zo’n levensgevaarlijke reis wilt sturen, is het soms de enige weg naar een beter leven die families zien. Er zijn vaak onrealistische verwachtingen over de mogelijkheden die Westerse landen bieden.

Er ligt daarom ook een flinke druk op de jongere om ‘het te gaan maken’. De hoop is dat die dan de familie financieel kan ondersteunen of dat ook zij naar Nederland mogen komen. Dat zo’n grote verantwoordelijkheid op de schouders van amv’s rust komt onder andere door de ‘grootfamiliecultuur’ die in hun land van afkomst heerst.

De hele familie – van grootouders tot nichtjes en neefjes- woont samen in hechte gemeenschappen waarin iedereen voor de kinderen zorgt. Van jongs af aan leren jongeren dat ze moeten bijdragen aan het familiebelang. Dit is een groot contrast met de individualistische cultuur die zij bij aankomst in Nederland treffen. Voor de amv’s is het een zoektocht naar hun eigen weg tussen twee culturen in.

Kwetsbare positie

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen maakten op hun vlucht vaak traumatische gebeurtenissen mee. Het zijn de hartbrekende verhalen waarmee we bekend zijn: mensen zien verdrinken, geen eten of drinken, gijzelingen en uitbuitingen. Dat meemaken zonder enige familie om hen heen maakt de situatie van jonge alleenreizende vluchtelingen nog ingrijpender. De documentaire Shadow Game legt de reis van de onbegeleide minderjarigen heel indrukwekkend vast.

Daarnaast regelen mensensmokkelaars vaak de vlucht van amv’s. De jongeren voelen veel druk om de grote geldbedragen terug te betalen. Ook als zij in Nederland zijn hebben de smokkelaars vaak nog contact met en dus invloed op hen. In combinatie met de druk vanuit de familie bevinden alleenstaande minderjarige vreemdelingen zich in een kwetsbare positie. Zij hebben dus goede psychische begeleiding nodig.

18-plus, en dan?

Van de alleenstaande minderjarige vreemdelingen die in 2015 aankwamen werd de helft binnen vijf jaar herenigd met hun familie. Het percentage voor overige azielzoekers ligt bijna twee keer zo laag: 27%. Hoewel dit dus in vergelijking positief klinkt, betekent dit ook dat de andere helft van die amv's al vijf jaar lang alleen in Nederland is.

Stel je voor dat je arriveert als 16-jarige en opgroeit tot een volwassene in een systeem van opvangen en verplaatsingen. Dat allemaal zonder de warmte en veiligheid van een familie. Daarnaast raken vele jongeren uitgeprocedeerd: ze krijgen geen verblijfsvergunning en moeten terugkeren naar hun land van herkomst.  

Van jongeren die niet met hun familie herenigd zijn wordt nog voor hun achttiende verjaardag verwacht dat ze in staat zijn om zelfstandig te gaan wonen. Bij zeventien en negen maanden moeten zij hun pleegopvang of begeleide woning verlaten. Over die regel is aardig wat ophef. COA-medewerkers vertellen dat veel jongeren nog te kwetsbaar zijn om alleen te leven. Het argument wat zij geven is dat kwetsbare Nederlandse jongeren “ wel tot hun 21e in pleegopvang blijven”. 

Stuk wat vertelt hoe de opvang van amv's eruit ziet (begeleiding, onderwijs, woning) gebaseerd op gesprek met medewerker COA, Nicos/Vluchtelingenwerk

Tekorten opvang

Uit zeer recente cijfers van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en voogdijorganisatie Nidos blijkt dat er een groot tekort dreigt te komen aan opvangplekken voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’ers). Er zijn bijna 4700 extra plekken nodig.

Vanwege het tekort verblijven veel jongeren op een locatie die hen niet de gewenste bescherming en begeleiding biedt. Zo zitten amv’s alleen op hotelkamers of verblijven ze in gewone azc’s met volwassenen waar minder toezicht is. De tijdelijke verblijfsplekken sluiten vaak alweer snel, waardoor amz’s binnen twee jaar soms zes tot zeven keer weer aan een nieuw bed moeten wennen. 

Als er niet extra opvangplekken komt betekent het ook dat jongeren langer in de asielopvang in Ter Apel moeten bliljven. Daarover luidden inspecties vorige zomer de noodklok omdat de woonstituatie van amv’s  te riskant was voor hun gezondheid.