Er is een hoge nood aan opvangplekken voor minderjarige alleenstaande vluchtelingen. Deze jongeren arriveren in Nederland zonder enige familie. Voor bijna vijfduizend van hen betekenen de tekorten dat ze langer in asielopvang moeten blijven. Ze lopen daardoor essentiële begeleiding mis. “Er zijn geen ouders die hun een gevoel van veiligheid kunnen bieden”, vertelt mensenrechtenjurist Domenica Ghidei Biidu.
Slapen op een stoel en niet kunnen douchen. Dat was de leefsituatie van vijftig alleenstaande jongeren afgelopen augustus. Zij verbleven in het kantoor van de Immigratie-en Naturalisatiedienst bij het aanmeldcentrum Ter Apel. Nergens anders was er plek voor hen. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) alarmeert dat zulke mensonterende omstandigheden dit jaar weer kunnen voorkomen, mits er geen oplossing komt. Het lot van de minderjarigen ligt in de handen van gemeentes. Zij mogen namelijk zelf bepalen of ze opvang bieden.
Door de tekorten zitten veel alleenstaande jongeren ‘vast’ in het aanmeldcentrum in Ter Apel. Ze blijven daar normaliter maar 3 tot 10 dagen . Tijdens de algemene asielprocedure brengt het COA de jongeren tijdelijk onder in procesopvanglocaties. Daar krijgen zij begeleiding en betere voorzieningen. Van deze opvangplekken, die een stap dichter bij stabiliteit zijn, zijn er ruim 2300 te weinig.
Voogdijorganisatie Nidos heeft ook bijna 2400 extra woonplekken nodig voor jongeren wiens asielaanvraag is afgerond. In de woningen krijgen vluchtelingen met en zonder verblijfsvergunning 24 uur per dag begeleiding van een mentor. Zo’n mentor steunt een jongere bij eenzaamheid en begeleidt hen naar zelfstandigheid. Ze leren bijvoorbeeld koken met ingrediënten die in Nederland verkrijgbaar zijn en over algemene Nederlandse gebruiken. Mentoren proberen de minderjarigen een thuis te bieden. Ook stellen ze ontwikkeldoelen voor de toekomst. Jongeren die terug moeten keren naar hun land van herkomst krijgen hulp van de Dienst Terugkeer & Vertrek.
“Het allerbelangrijkste is dat er mensen zijn die jou begrijpen, ondersteunen en begeleiden”, zegt Domenica Ghidei Biidu. “Deze jongeren hebben geen ouders of voogd uit hun eigen gemeenschap die hen een gevoel van veiligheid kunnen bieden.” Ghidei is mensenrechtenjurist en Nederlands Vertegenwoordiger bij de Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie. Ze is ook voormalig lid van de Raad van Toezicht van Stichting Nidos.
In 1977 vluchtte Domenica Ghidei (61) als 15-jarige uit Eritrea naar Nederland. In die tijd ontbrak een voogdijorganisatie zoals Nidos. Er waren zelfs geen azielzoekerscentra. “Het was een hele andere tijd. Toen ik hier kwam wisten ze er zich geen raad mee”, herinnert Ghidei. “Ik kreeg niks, geen voogd, geen ondersteuning. Niks.”
Traumatische gebeurtenissen
Het belang van psychische ondersteuning aan alleenstaande jongeren is groot. Veel van hen maakten traumatische gebeurtenissen mee tijdens hun vlucht. Zij waren slachtoffer of getuige van gijzelingen, uitbuitingen, martelingen en verdrinkingen. De confrontaties die hun vlucht kenmerkten achtervolgen hun soms nog in Nederland. Zo voelen minderjarigen die in aanraking kwamen met mensensmokkelaars een grote druk om sommen geld terug te betalen.
Op hun schouders rusten ook de verwachtingen van achterblijvende familieleden. Zij hopen dat de jongere hen in de toekomst financieel kan ondersteunen. Of dat het gezin zich in Nederland kan herenigen. “Je ziet dat het één van hun eerste zorgen is: hoe krijg ik de familie weer bij elkaar?”, legt Ghidei uit. “Ze willen bijdragen aan het welzijn van hun gezin. Dat is inherent aan mens zijn. We willen onze ouders blij maken, er alles aan doen ze trots te maken. Vooral als je ziet wat zij voor jou hebben geofferd, dat wil je repareren.”
Van de alleenstaande minderjarige vreemdelingen die in 2015 aankwamen werd de helft binnen vijf jaar herenigd met hun familie. Het percentage voor overige azielzoekers ligt bijna twee keer zo laag: 27%. Dit klinkt in vergelijking positief. Toch betekent het ook dat de andere helft van de jongeren al vijf jaar in Nederland is zonder de veiligheid en warmte van een gezin. Ze groeien op van kind tot volwassene in een systeem van opvang en verhuizingen. Door de tekorten aan opvangplaatsen zijn er veel tijdelijke locaties, bijvoorbeeld in hotels. Daardoor verhuizen jongeren soms zes tot zeven keer in twee jaar. Ze moeten iedere keer wennen aan een nieuwe mentor, school en omgeving.
Wilskracht en leergierigheid
Ook Domenica Ghidei moest het jongvolwassen leven navigeren zonder een voogd of ouder. Gaandeweg ontmoette zij mensen die haar konden en wilden helpen. In combinatie met haar eigen wilskracht en leergierigheid lukte het haar om Rechten te studeren aan de VU in Amsterdam. Toch moest de mensenrechtenjurist eerst haar oude leven en dromen opgeven, voordat ze het nieuwe kon starten.
“Migratie betekent ook verlies. Je verliest alles. Je land, je plek, je gevoel van erbij horen. Op het moment dat je je verlies accepteert doet het pijn. Je krijgt het nooit meer terug. Maar je denkt ook: dit is wat ik nu heb. Daarmee ga ik iets nieuws maken. Je komt 60% of 70% van jezelf aan in Nederland en je moet 100% geven om hier echt te kunnen staan. Soms zelfs meer. Anders red je het niet."
"Vluchteling zijn is een ervaring, geen identiteit”
Domenica Ghidei mensenrechtenjurist
Hoewel veel alleenstaande jongeren dezelfde strijdlust voelen om een nieuw leven te starten, kan dat niet zolang er geen plek voor hen is. Pas volgend jaar gaat de spreidingswet in. Die maakt gemeentes wettelijk verantwoordelijk om minderjarigen op te vangen. Voorlopig maken gemeentes nog zelf die keuze, maar er is vaak weerstand van bewoners.
Protesterende geluiden rusten op de beeldvorming dat asielzoekers overlast veroorzaken en huizen ‘innemen’. In werkelijkheid gaat maar 12% van de sociale huurwoningen naar statushouders. Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwscheckers, Pointer en het AD. De wachtlijsten voor deze woningen vinden hun oorzaak in politieke keuzes. Door het woningmarktbeleid zijn in 2014 bijna tweehonderdduizend sociale huurwoningen verkocht of gesloopt. Incidenten van overlast kwamen in het verleden voor beaamt COA-bestuurder Joeri Kuijpers. Toch gaat het volgens hem nu juist goed, omdat er maatregelen zijn.
Ghidei hoopt op meer verbinding in gemeentes. Volgens de mensenrechtenjurist kunnen de jongeren juist een toegevoegde waarde zijn in de Nederlandse samenleving, die steeds meer vergrijzing kent. “Vluchteling zijn is een ervaring geen identiteit. Je bent niet je hele leven lang een vluchteling, je vlucht en daarna ben je hier. Dan ben je gewoon iemand die een nieuw leven aan het opzetten is. Iemand met een bepaalde opleiding, of hobby’s. Een kwetsbaar en begaan iemand met humor. Iemand die voor diens familie zorgt: een veerkrachtig doorzetter. Er zijn zoveel aspecten die ons binden. Laten we daar naar kijken, naar elkaars verhalen luisteren. We hebben elkaar nodig.”