Foto: Ivan Radic (CC BY 2.0)
In 2022 besteedden Nederlanders gemiddeld 107 minuten per dag op social media. Voor 15 tot 19-jarigen was dat 156 minuten per dag, dat is meer dan 10% van de dag. Voor deze leeftijdscategorie is TikTok het hardst groeiende social mediaplatform, dat bovendien bijna Instagram inhaalt. Of je er nou wel op zit of niet, je bent ermee bekend: TikTok is overal. Hier lees je hoe het meest controversiële sociale medium van vandaag ons op verrassende manieren beïnvloedt.
TikTok komt de laatste tijd geregeld in een negatief daglicht te staan. De banden van de Chinese overheid met Tiktoks moederbedrijf waren reden voor het Amerikaanse Hooggerechtshof om in februari alle medewerkers van overheidsinstanties op te dragen de app binnen 30 dagen van hun werkmobiel te verwijderen. Kort daarvoor moesten ook EU-ambtenaren TikTok van hun telefoons afhalen. Op nationaal niveau overwegen sommige landen de Europese ban ook over te nemen, zoals in Italië waar de maatregel op veel kritiek stuit.
In Nederland pleitte de ChristenUnie november vorig jaar in de Tweede Kamer voor een verbod op TikTok en uitte zorgen over de veiligheid van kinderen op de app. Ook het privacybeleid en invloed van de Chinese overheid kwamen te sprake. De invloed die de app op kinderen heeft, is nog maar weinig onderzocht. TikTok kwam begin deze maand wel met een timerfunctie, die de app na een uur voor minderjarigen vergrendelt. Het gebruik van TikTok is de laatste jaren onder alle leeftijdsgroepen flink toegenomen.
Kleuter TikTok
De Monitor Mediagebruik kinderen 0 t/m 6 jaar 2022 plaatst TikTok in de categorie waar streamingsdiensten onder vallen, maar rapporteert wel dat TikTok ook onder deze leeftijdsgroep binnen de 10 populairste media valt. Dat terwijl het sociale aspect: de likes, volgers en interacties met vrienden en community bij TikTok méér aanwezig is dan bij bijvoorbeeld Youtube of Netflix.
Terwijl kinderen op de app vatbaar zijn voor tal van risico’s, zoals expliciete content, cyberpesten en het gevaar van verslaving, focussen ouders zich liever op de positieve impact die media op hun kind hebben. Hierbij gaat voornamelijk het om verbreding van de woordenschat, verbetering van het Engels en taal- en rekenvaardigheid in het algemeen. Daarnaast geeft 67% van de ondervraagde ouders aan media als opvoedkundig hulpmiddel te gebruiken, om hun kind bezig te houden wanneer zij zelf rust nodig hebben.
Media en taalvaardigheid
Dat media een positieve invloed hebben op de taalvaardigheid van kinderen, daar lijken ouders het in ieder geval over eens. Een onderzoek uit Indonesië toont aan dat het gebruik van TikTok, dan wel in een educatieve setting, bij kinderen van 5 en 6 jaar oud een positieve bijdrage levert aan de taalverwerving. De geobserveerde verbeteringen lagen voornamelijk in het beantwoorden van vragen, het benoemen van objecten, communiceren met de omgeving en zelfexpressie.
Een vergelijkbaar onderzoek uit Indonesië toont aan dat het gebruik van TikTok het taalgebruik van kinderen van 9 en 10 jaar oud op een ingrijpende manier verandert. Het onderzoek stelt dat TikTok een rol begint te spelen in het socialisatieproces, waardoor de kinderen het taalgebruik dat ze zien op de app beginnen te imiteren. Hierdoor vervagen de grenzen tussen de beleefdheidsvormen in de gesproken taal, waardoor de kinderen cultureel gezien ongepast tegen volwassen en ouderen praten.
Op het eiland Java, waar het onderzoek werd uitgevoerd, is het taalgebruik per sociale klasse begrensd. In Nederland kennen het verschil kennen tussen het ABN dat je op een sollicitatiegesprek gebruikt en hoe je tegen je vrienden praat. De socio-culturele regels hierover op Java zijn veel strenger. Dit wordt gezien als een belangrijk onderdeel van de culturele identiteit van het eiland, wat ook de reden is van de alarmerende toon van het onderzoek: een belangrijk deel van de taal lijkt misschien te verdwijnen. Bovendien toont het onderzoek ook aan dat de leerlingen meer moeite hadden met het Indonesisch, dat lokaal op Java niet gesproken wordt maar wel geldt als lingua franca voor heel Indonesië.
Streektalen winnen terrein op het web
Sybren Spit, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam gespecialiseerd in taalverwervingsonderzoek, denkt dat de invloed van sociale media zoals TikTok op de taalvaardigheid van kinderen in Nederland zich op een andere manier manifesteert dan in Indonesië. “In Friesland zie je bijvoorbeeld dat het Fries weer opkomt op als Whatsapptaal; jongeren gebruiken het Fries nu meer.” Waar het Fries op scholen weinig wordt aangeboden en kinderen de taal eigenlijk niet leerden schrijven, leren ze het door te chatten nu in de praktijk. Sinds 2007 stijgt het percentage Friezen dat Fries kan lezen en schrijven.
Hetzelfde geldt voor veel Nederlandse dialecten of streektalen op TikTok: ze worden sterk gerepresenteerd. Of mensen de taal nou bewonderen of erom lachen, het bewustzijn over de taal groeit. Naast TikToks in het Fries, vind je ook Limburgs, Twents, Drents, Gronings en zelfs Bargoens en Westvlaams – de streektaal leeft. En op TikTok krijgen sprekers van deze streektalen een platform om in of over hun moerstaal content te maken.
@iamsarkis Limburg..#iamsarkis ♬ origineel geluid - Sarkis Sako
Volgens Spit moeten we wel waken voor een ‘novelty effect’. TikTok is natuurlijk een rage, kinderen vinden het leuk en spannend. Die aandacht kan ook weer vervliegen naar een nieuwe app. TikToks positie op de Westerse markt is inmiddels ook niet meer veilig; in sommige landen zijn nationale verboden al ter sprake gekomen. De negatieve berichtgeving over TikTok overschaduwt de andere manieren waarop de app ons beïnvloedt. Door een apolitieke bril oogt het glas echter halfvol. De tijd zal het leren hoe onze onstuimige relatie met sociale media in balans komt.