Uit onderzoek van het CBS is gebleken dat in 2021 opnieuw minder mensen musea bezochten dan het jaar daarvoor. Deze daling in aantallen bezoekers is ingezet tijdens de coronapandemie. De coronamaatregelen hadden grote invloed en de cijfers liepen alsmaar terug. Ook in Leiden hadden de musea last van dit verschijnsel, zelfs na de volledige heropening in 2022. Maar nieuw onderzoek van De Museumvereniging wijst uit dat met name de jonge doelgroepen in 2023 hun weg naar het museum hebben gevonden. Hoe komt dit?
Het wordt vaak gezegd: ‘De cultuursector heeft het zwaar sinds corona‘. Tijdens de coronapandemie was er minder of geen publiek mogelijk. Dit kwam door de maatregelen, zoals 1,5 meter afstand, een mondkapjesplicht, het tonen van een coronatoegangsbewijs, een maximum aantal bezoekers en zelfs tijdelijke sluiting. Maar toen na deze periode de musea, bioscopen en theaters weer opengingen, bleef het publiek nog steeds uit. Waarom bleven mensen weg?
Wat zijn de cijfers? Zoals te zien is in bovenstaande grafiek bezochten in 2019 23,6 miljoen binnenlandse bezoekers en 10,3 miljoen buitenlandse bezoekers Nederlandse musea. Een groot verschil met 2020, waar de cijfers terugliepen naar 12,5 miljoen binnenlandse, en 1,9 miljoen buitenlandse bezoekers. In 2021, het jaar waarin de musea weer volledig open konden, zette deze dalende lijn zich door: in het museum waren 10,8 miljoen binnenlandse en 1,5 miljoen buitenlandse bezoekers te vinden.
Dit verschijnsel was ook zichtbaar in Leiden. In de stad zijn meerdere musea te vinden, zoals Museum Volkenkunde, het Rijksmuseum van Oudheden, Naturalis Biodiversity Center en Museum De Lakenhal. Een gevarieerd aanbod, waaraan in 2019 nog 1.120.00 mensen een bezoek brachten. Maar ook deze musea hebben een klap gehad. Tabel 2 laat zien dat in 2020 deze aantallen bijna gehalveerd zijn tot 677.000 bezoekers. De landelijke trend zette ook in Leiden door: in 2021 bezochten weer minder mensen het museum, namelijk 592.000.
Dat musea minder publiek trokken tijdens de coronapandemie is een logisch gevolg van de geldende maatregelen. Maar sinds de heropening bleven de cijfers laag en namen zelfs af. Waarom is dit zo? De belangrijkste verklaringen die hiervoor gegeven worden zijn ten eerste dat mensen het druk hebben met 'inhalen'. van hun sociale leven en daarnaast dat buitenlandse toeristen gemist worden in de musea. Ook is het zo dat kwetsbare, oudere bevolkingsgroepen de drukkere plekken door corona nog steeds liever mijden, terwijl deze leeftijdscategorie voor corona het grootste percentage van de bezoekers uitmaakte.
Dit zag Tara Lem, medewerker werving en relatiebeheer bij Museum De Lakenhal in Leiden ook. ‘’Voor mijn werk heb ik contact met de Vrienden van het museum. Dit zijn bijvoorbeeld mensen die De Lakenhal financieel steunen, en in ruil daarvoor naar speciale evenementen mogen komen. Vaak zijn dit groepen die al wat ouder zijn.’’ Ook bij deze Vrienden merkte ze dat corona impact had. ‘’De digitale evenementen die we organiseerden tijdens de pandemie sloegen minder aan dan gehoopt. Mensen vinden het belangrijk het museum te voelen en hier fysiek aanwezig te zijn.’’ Ook na versoepelingen van de coronamaatregelen en zelfs de volledige heropening bleef het bezoek van deze groep uit. ‘’We merkten dat ze nog erg voorzichtig waren. Sommige mensen hebben ook openlijk geuit zich als kwetsbare doelgroep onveilig te voelen bij het museumbezoek.’’
Zelfs met de versoepelingen bleek het voor musea dus lastig de draad weer op te pakken. Gelukkig kwam in maart 2023 goed nieuws: culturele organisaties lijken steeds meer publiek terug te winnen. Daarnaast bleek uit onderzoek van De Museumvereniging zelfs een bijzonder sterke toename van het museumbezoek door kinderen en jongvolwassen. Ten opzichte van de cijfers uit 2019 is in de leeftijdscategorie tot 13 jaar een verdrievoudiging van het aantal bezoeken met de Museumkaart te zien, en in de groep 19 – 25 een ruimte verdubbeling.
‘’Hoewel de oudere doelgroep zich nog zorgen maakt om hun gezondheid, hebben de jongeren deze zorg sneller kunnen loslaten,’’ denkt Tara. Maar de getallen zijn ook hoger dan voor de coronapandemie, toen de veiligheid überhaupt nog geen probleem was. En deze cijfers betreffen zelfs alleen bezoekers met een Museumkaart. Isabelle de Gooijer, 21 jaar en student notarieel recht, geeft aan ook vaker musea te bezoeken. ‘’Hoewel alles alweer een tijdje open is, besef je nog steeds hoe fijn het is dat je overal heen kan gaan. De eerste drukte van alle feestjes is ook voorbij, dus er is meer ruimte voor bijvoorbeeld de culturele sector.’’
Ook Pieter de Kanter, 28 jaar en werkzaam als advocaat, herkent de populariteit van musea onder de jongere doelgroepen. ''Ik ga zelf ook meer naar musea dan een aantal jaar terug. Mijn vorige verjaardag kreeg ik daarom een Museumkaart van mijn vriendengroep, waarvan een deel sinds kort ook een kaart heeft.'' Pieter denkt dat musea interessanter zijn geworden door corona. ''Door het vele thuiszitten en de beperkte mogelijkheden buiten de deur lijkt nieuwsgierigheid voor 'nieuwe' plekken te zijn gewekt, zoals musea. Daarnaast zijn er de afgelopen jaren veel tv programma's en podcasts gemaakt met betrekking tot kunst. Deze achtergrondinformatie maakt de kunstwerken interessanter.''
Wat de reden voor de populariteit van musea onder de jongere doelgroepen is, zal nieuw onderzoek de komende jaren uitwijzen. Voor nu lijkt het publiek de weg naar het museum terug hebben gevonden, in ieder geval geldt dat voor jongeren. En dat is na alle beperkingen van de coronapandemie heel goed nieuws.