Een stil huis, familieleden die steeds minder langskomen en bijna al je vrienden zijn inmiddels overleden: eenzaam oud worden wens je niemand toe. Het probleem oplossen blijkt lastig, maar iédereen kan een steentje bijdragen om eenzaamheid onder ouderen te bestrijden.

Tiny (89) woont in het centrum van Leiden, in een bovenwoning vol orchideeën. ‘Na een ongeluk met mijn scootmobiel kom ik niet meer buiten. De dagen in mijn eentje lijken soms eeuwen te duren.’ Zelfstandig wonende Leo (87) komt net als Tiny niet meer buiten, maar tóch voelt hij zich niet eenzaam: ‘Mijn voordeur staat overdag altijd op een kier: iedereen is welkom. Als je trouwens iets wil drinken, pak het maar uit de ijskast.’ In zijn ijskast staan tientallen pakjes limonade en blikken cola. ‘Bijna dagelijks komen hier mensen langs om een praatje te maken, heel gezellig.’ Ans (100) woont in een verzorgingstehuis aan de rand van Leiden. Ze heeft – in haar eeuw op deze wereld – twee wereldoorlogen meegemaakt maar weet nog alle versjes die ze op de kleuterschool leerde op te dreunen. ‘Mijn hoofd lijkt te overstromen door al mijn herinneringen en ook mijn lijf heeft het zwaar te verduren. Al mijn vrienden zijn overleden. Zo alleen, hoeft het van mij allemaal niet meer.’

‘Wanneer de afstand tot de samenleving groot is, neemt
eenzaamheid toe’
Anne, beleidsmedewerker Gemeente Leiden

Oud-minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) noemde eenzaamheid, nog vóór het uitbreken van de coronapandemie, ‘misschien wel het grootste probleem van deze tijd’. Socioloog Theo van Tilburg (VU Amsterdam) doet al 30 jaar onderzoek naar eenzaamheid onder ouderen. Het eenzaamheidsprobleem is volgens Van Tilburg niet makkelijk op te lossen door een bloemetje langs te brengen, zo vertelt hij in een interview met HUMAN, maar wél te bestrijden door het opbouwen van een betekenisvolle band. Ook hoogleraar Anja Machielse (Universiteit van Utrecht) stelt dat het vooral gaat om de zogenaamde emotionele eenzaamheid: ‘Het gemis aan betekenisvol contact maakt dat mensen zich eenzaam voelen; een luisterend oor is belangrijk voor iederéén.’

Bestrijding
Anne, beleidsmedewerker van Gemeente Leiden op het sociale domein, houdt zich in haar werk bezig met eenzaamheidsbestrijding. ‘De eenzaamheid in Leiden is moeilijk inzichtelijk te maken, omdat eenzame ouderen meestal niet vaak buiten komen.’ Wél is duidelijk in welke wijken meer eenzaamheid is: zo is de eenzaamheid in het centrum veel minder groot dan in de buitenwijken, waar ouderen vaak in anonieme flats wonen en weinig aansprak hebben met buurtgenoten. Zo stelt Anne: ‘Wanneer de afstand tot de samenleving groot is, neemt eenzaamheid toe.’ Om eenzaamheid in de stad tegen te gaan, werkt de gemeente samen met buurtcoaches en organisaties als Incluzio, een initiatief dat vrijwilligerswerk faciliteert. Eenzaamheid bestrijdt Incluzio Leiden door bijvoorbeeld ‘75+ bezoeken’. Met zo’n bezoek krijgt iedereen die de leeftijd van 75 bereikt en nog zelfstandig woont, een uitnodiging voor een kosteloos welzijnsbezoek. Hiermee hoopt Incluzio meer inzicht te krijgen op het gebied van eenzaamheid.

Een bak soep of een rondje fietsen
In Leiden wonen ruim 20.000 65-plussers en zo'n 24.000 jongvolwassenen. Verschillende vrijwilligersorganisaties in deze stad zorgen ervoor dat deze leeftijdsgroepen met elkaar in contact komen. Leidse student Floris van Oma’s Soep brengt, samen met zijn studentenbestuur, wekelijks jong en oud in contact met elkaar: ‘Samen soep maken is een win-winsituatie. Wij als studenten leren wijze lessen van de ouderen en de ouderen leven op door onze energie. Elke week is het weer een feestje.’

Andere organisaties die eenzaamheid onder Leidse ouderen bestrijden zijn bijvoorbeeld Fietsmaatjes en Stichting Present. Daarnaast heeft de Leidse Schouwburg sinds kort het systeem van ‘Theater Buddy's’, waarbij mensen die elkaar nog niet kennen samen van een voorstelling kunnen genieten. Eenzaamheid bestrijden blijkt lastig: er valt nog veel te doen willen we het eenzaamheidsprobleem enigszins oplossen. Toch zitten in Leiden, dankzij gemeente en vrijwilligerswerk, iéts vaker tevreden ouderen achter de geraniums (of orchideeën).