Waarom kinderen tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 massaal naar het platteland werden gestuurd
8 maart 2023
Douwe Martini
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media (2022/2023).
Twee deelnemers aan de hongertochten 1944-1945. Foto: Nationaal Archief (CC BY-SA 3.0).

79 jaar geleden, tijdens de Tweede Wereldoorlog, vond in Nederland een van de grootste hongersnoden ooit plaats. Ruim 200 duizend mensen werden getroffen door een schaarste aan voedsel en brandstof in het westen van het land. Het gevolg was dat kinderen massaal naar het platteland werden gestuurd. Maar, hoe kon dit eigenlijk plaatsvinden?

Een van die kinderen was Alice van Ewijk (86). Via de Amsterdamse Parochiekerk “De Krijtberg” kwam zij als zevenjarig meisje terecht in Brabant bij de familie Van Tiel. Ook haar oudere zus Silvia werd uitgezonden naar Brabant. Haar zus kwam in Loosbroek terecht bij de familie Lunenburg. Haar broertje Hans was nog te jong en mocht niet mee. Dit zorgde voor enorm veel heimwee. Hans bleef in Amsterdam bij zijn ouders.

Alice van Ewijk (86). Foto: Alice van Ewijk.

Voor Alice was het goed dat ze naar het platteland werd gestuurd. Veel producten die ze nodig had om sterk en fit te blijven waren niet verkrijgbaar in Amsterdam.

“Als klein meisje was ik vaak ziek, waardoor ik erg dankbaar ben voor de opvang die ik kreeg van de familie Van Tiel.”

Op het platteland kon ze zo aansterken. “Er was genoeg eten op de boerderij en ik kwam niks te kort.” Dit zorgde er ook voor dat ze zich soms schuldig voelde tegenover haar familie die in Amsterdam zat en weinig tot niets te eten hadden. Alice vertelt dat ze in de eerste maanden van 1945 niks meer had vernomen van haar ouders en broertje die nog in Amsterdam waren. Ze kreeg geen brieven of ansichtkaarten wat haar zorgen maakten. Daarnaast had ze gehoord dat in het westen van het land grote tekorten waren aan rantsoenen. Haar zorgen over haar ouders en haar broertje hield ze een lange tijd voor zichzelf. Uiteindelijk vertelde ze het aan de familie Van Tiel die haar gerust probeerde te stellen. “Zij wisten ook niet of mijn ouders en broertje nog leefden.” Pas halverwege 1945 kreeg ze weer contact met haar ouders en haar broertje. “de opluchting was groot” vertelt ze.

Het begin van de Hongerwinter

Eigenlijk begon de Hongerwinter al op 17 september 1944. Geallieerden soldaten waren begonnen aan Operatie Market Garden. Dit was een groot offensief om Nederland snel te bevrijden van de Duitse bezetter en een weg te creëren naar het hart van Duitsland. Om het offensief van de geallieerden strijdmachten te steunen riep de Nederlandse regering, die in Londen zat, op tot massale stakingen om nog meer chaos te veroorzaken in het land. Deze stakingen hielden enkele weken aan.

Eind oktober 1944 kwamen er Duitse represailles. De voedsel- en brandstoftransport werd voor een periode van enkele weken afgesloten naar het westen van het land. Schaarste was al groot door jaren oorlog en kreeg nu een nieuwe harde klap door de represailles van de Duitsers. De klap werd versterkt door een zeer strenge winter die vanaf december 1944 begon. Rivieren vroren dicht, waardoor het niet mogelijk was om nieuwe voedseltransporten te sturen. Voedsel en brandstof raakten raakten op. De winter hield aan.

Kinderuitzendingen

De kerk wilde hulp bieden aan de getroffen mensen in het westen, maar dit werd enkele tijd tegengehouden door de Duitse bezetter. Op 11 december 1944 ging de Duitse rijkscommissaris van Nederland Seyss-Inquart akkoord met de hulp. Daarnaast werd toegestaan dat de kerk kinderuitzendingen mocht gaan organiseren naar het platteland. Daar konden de kinderen in gastgezinnen verblijven om zo aan te sterken. Ruim 50 duizend kinderen kwamen op deze manier terecht in een gastgezin en verbleven daar vaak voor onbepaalde tijd.

In totaal verbleef Alice voor bijna twee jaar op de boerderij in Brabant. Tijdens die tijd heeft ze haar ouders enkele keren gezien en haar oudere zus, maar één keer. Alice is erg dankbaar dat ze werd opgevangen door de familie Van Tiel. Ze is blij met “het stukje boerenleven” dat ze heeft meegekregen in haar jeugdjaren.

De familie Van Tiel, bestaande uit: Vader Nardus, de zoons Jan, Piet en Wim en de dochters Marie, Nella en Grada. Links vooraan staat Lieske en rechts haar oudere zus Silvia. Foto: Alice van Ewijk.

Honger in de steden

Naarmate de Hongerwinter langer duurde probeerde mensen op allerlei manieren aan eten te komen. Met alleen distributiebonnen kon men niet leven. Dagelijks vertrokken tienduizenden mensen vanuit de steden met karren en tassen naar het platteland om spullen te ruilen tegen eten. Ook stadskinderen die niet waren uitgezonden via de kerk gingen op deze barre tochten door de kou.

Onder de stadsbevolking nam de sterfte sterk toe. Het gemiddelde calorieën inname daalde van 2 duizend calorieën tot ongeveer 500 calorieën per dag. Zo raakten veel mensen uitgehongerd en verzwakt. Daarnaast was er weinig brandstof om mensen warm te houden tijdens de koude wintermaanden. De dooi begon pas in begin februari 1945 in te zetten.

Einde van de Hongerwinter

De Hongerwinter duurde in totaal ruim zeven maanden. In April kwamen de geallieerden met de Duitse bezetter tot een overeenkomst. Er werd door de bezetter toegestaan dat geallieerde bommenwerpers voedsel mochten droppen boven de getroffen gebieden. In een kleine twee weken werd zo meer dan 10 ton voedsel verspreid. Deze operatie kwam bekend te staan als Operatie Manna.

Voedseldropping in april 1945. Foto: Nationaal Archief (CC BY-SA 3.0 NL).

Het aantal getroffen personen wordt geschat op meer dan 200 duizend mensen. Tijdens de Hongerwinter zijn ruim 20 duizend mensen overleden aan ondervoeding of kou. Op 4 mei is de dodenherdenking in Nederland en wordt onder andere stilgestaan bij alle slachtoffers die zijn gevallen voor, tijdens of direct na het conflict. Een ramp zoals deze mag niet vergeten worden.

In de onderstaande tijdlijn is het verloop van de Hongerwinter kort weergegeven.

8 maart 2023 |
Douwe Martini
Student minor Journalistiek en Nieuwe Media (2022/2023).