Op 16 juli dit jaar is het 100 jaar geleden dat schrijver Louis Couperus overleed. Nog steeds wordt zijn werk gelezen op de middelbare school, beïnvloeden zijn thema’s en eigen taal hedendaagse schrijvers en worden zijn inzichten gewaardeerd. Dit is hoe zijn succes tot stand kwam.
“Zoo ik ièts ben, ben ik een Hagenaar.” Het is een van de bekendste quotes van Couperus uit een bijzonder grote verzameling werk. Hagenaar was hij zeker, en toch was hij misschien wel meer over de rest van de wereld te vinden dan in de Nederlandse hofstad. Al reizend stuurde hij zijn brieven en verslagen op om te laten publiceren bij uitgevers, in kranten of in weekbladen. Zijn romans worden nog steeds gelezen, gespeeld en verfilmd. Maar ze zijn niet het enige waar Couperus’ succes op berust.
“Eigenlijk had Couperus het liefst gewoon in Den Haag geleefd,” zegt hoogleraar Nederlandse literatuur Wim van Anrooij. Hij heeft onderzoek gedaan naar onder andere tijd en actualiteit in Couperus’ debuutroman Eline Vere, zijn poëzie, zijn belangstelling voor de middeleeuwen, en taalgebruik aan de Universiteit Leiden. “Maar voor zijn vrouw Elisabeth en hem was Den Haag te duur.”
Buitenbeentje
Couperus kwam uit een welgestelde familie. Zijn vader was rechterlijk ambtenaar en de familie had een landgoed in Nederlands-Indië. Eenmaal volwassen, leefde Couperus zelf van de pen. In Den Haag kon hij zijn stand niet ophouden. Hij had niet het geld om in die stad te leven zoals zijn familie leefde. Daarom ging hij vaak op reis. “Gek genoeg was het goedkoper om in andere landen te leven,” zegt Van Anrooij. “De tijdschriften en kranten waar Couperus voor gewerkt heeft hebben toch altijd brood in hem gezien en ontvingen dan graag zijn reisverslagen.”
Deze reizen maakte hij vrijwel altijd met Elisabeth. Zij was tevens zijn nichtje. “Dat was best ongebruikelijk. Maar Couperus wist buiten dat ook dat hij een buitenbeetje was.” Hoewel hij in veel teksten soms een cynische toon heeft, stelt Van Anrooij dat je hem er nooit over hoort klagen. “Hij is gewoon zijn eigen weg in geslagen. En volgens mij was hij daar tamelijk tevreden mee.”
Couperus’ reizen brachten hem in contact met een breed scala aan culturen, mensen en ideeën. Zijn reizen zorgden ervoor dat hij zijn horizon verbreedde en zijn inzicht in de menselijke psyche verdiepte. Veel landen die hij heeft bezocht hebben zijn werk beïnvloed. Zijn roman De Stille Kracht is bijvoorbeeld het bekendste werk dat hij schreef over Nederlands-Indië. Vandaag de dag wordt deze nog steeds gelezen.
Maar hij schreef ook heel veel over de reizen die hij gemaakt heeft. Dat zijn voornamelijk de korte stukjes die hij voor kranten als de Haagsche Post of Het Vaderland schreef. “Hierin schreef hij wat hij bezocht had, wat hij gezien had, hoe mensen met elkaar omgingen. Juist deze korte krantenartikelen en korte verhalen zijn ontzettend sterk. Ze zijn aan herwaardering toe,” vindt Van Anrooij.
Van de pen
Hoewel deze stukken tegenwoordig dus onderbelicht zijn, hoeven we dat voor Couperus niet zielig te vinden, merkt Van Anrooij op. “Hij kon van de pen leven. Probeer dat tegenwoordig maar eens zonder er nog handel naast te hebben of met je hoofd op tv te komen.”
Met Eline Vere maakte Couperus zo een kickstart van zijn carrière, dat waardering daarna zijn hele leven wel aanbleef. Het verhaal over de jonge vrouw werd voorgepubliceerd als feuilleton voor het als roman uitkwam. “Het verhaal ging dat mensen in de tram in Den Haag zelfs tegen elkaar zeiden: ‘Heb je het al gehoord? Eline Vere is overleden.’ Alsof het een echt iemand was. Dat toont wel aan dat iedereen in de ban was van zijn werk.”
Ook het feit dat Van Oss, de eigenaar en hoofdredacteur van de Haagsche Post, Couperus’ reizen wilde bekostigen, toont het vertrouwen in de schrijver. Het bedrag dat hij kreeg voor zijn laatste reis naar Azië – 30.000 gulden reiskosten en een honorarium – was best een som voor een krant waarvan een los nummer toen slechts 15 cent kostte.
Van Oss’ vertrouwen was een goede keuze, want de oplage van de krant groeide en groeide. “Daarom is het ook zo zonde dat de korte krantenartikelen nu in de vergetelheid zijn geraakt,” vindt Van Anrooij. “Je leert van binnenuit de landen als Indië kennen. Ook geeft hij zo veel inzicht in zijn eigen psyche. Je leert hem heel goed kennen uit zijn werk.” Er is nu dan ook geen mooiere gelegenheid om een werk uit de anderhalve meter verzamelde werken te trekken en Couperus dit jaar te herlezen.