Onder de leus “Geen woning, geen kroning!” gingen op 30 april 1980 vele demonstranten, en dan met name krakers, de Amsterdamse straten op. Wat een feestelijke dag had moeten worden met de kroning van prinses Beatrix, liep uit op het zogenoemde ‘Kroningsoproer’ of de Kroningsrellen’. De grootste ordeverstoring in Nederland sinds de oorlog.
“Mijn eerste dag als Amsterdammer was een vuurdoop in de grote stad.”
Anneke Roele, inmiddels 61 jaar, woonde precies die dag als 18-jarige aankomend student Nederlands voor het eerst in Amsterdam.
“In augustus 1980 zou ik gaan studeren in Amsterdam. Ik was bevoorrecht: ik kon de halve woning in de Pijp overnemen van mijn (jonge) oom. Op 30 april was mijn eerste dag in mijn nieuwe huis. Mijn spullen waren de dagen ervoor overgebracht en ik verheugde mij op mijn nieuwe leven. Ik kwam uit een klein dorp in Noord-Holland en woonde nu op de hoek van de Albert Cuypmarkt!. Uiteraard hoopte ik nog wat mee te krijgen van de festiviteiten rondom de kroning. Er waren wel strenge veiligheidsmaatregelen en de stad was voor een groot deel afgesloten. Verder had ik een televisie en radio aanstaan, waarop ik wel het een en ander volgde.
Het was wel duidelijk dat er demonstraties zouden zijn die dag. Dat was aangekondigd. Maar niet dat het zo massaal uit de hand zou lopen natuurlijk.
Wat ik me na al die jaren nog heel goed kan herinneren was dat er de hele dag helikopters boven mijn hoofd in de lucht hingen. Dat maakte veel indruk en ook veel lawaai! Via de televisie en de radio hoorde ik wat er allemaal aan de hand was. Mobiele telefoons had je toen niet. Mijn ouders maakten zich zorgen over wat ze allemaal zagen en we hebben elkaar een paar keer gesproken via de vaste telefoon.
De sfeer in de stad, ook in de wijken rondom het centrum, voelde toch wel als grimmig. Ik was natuurlijk nog helemaal niet geworteld in Amsterdam, maar het was instinctief voor mij beter om ver van alles vandaan te blijven. Het was geen ontspannen dag, dat zeker niet! Ik voelde me ook best wel alleen, daar zo op mijn kamer. Een gekke kennismaking met mijn nieuwe bestaan in de stad.”
Maar wat was nou eigenlijk de aanleiding voor deze grote onrust?
Vanaf het eind van de jaren 70 van de vorige eeuw liepen de spanningen tussen linkse activisten en de gevestigde orde binnen de samenleving op. Amsterdam kende een hoge woningnood en leegstand. Speculatie met onroerend goed en een traag verlopende stadsvernieuwing waren de oorzaak. Kraken werd populair. Duizenden krakers woonden in leegstaande huizen en kantoren en zij verzetten zich tegen de autoriteiten die sloop en nieuwbouw als oplossing zagen voor oude vervallen woonwijken. In het voorjaar van 1975 waren de Nieuwmarktrellen nog gericht tegen de sloop van panden in die buurt ten behoeve van de metro. Later nam de politieke polarisatie verder toe en vanaf 1980 vond een aantal grote krakersrellen plaats.
Op 3 maart 1980 mislukte een poging van de politie om het kraakpand Vondelstraat nummer 72 te ontruimen; de mobiele eenheid werd door een overmacht van krakers verslagen. Er vielen aan de kant van de politie 53 gewonden. De opgeworpen barricades werden uiteindelijk door inzet van pantservoertuigen van het leger opgeruimd en de krakers moesten het veld ruimen.
Dit vormde de directe opmaat voor de kroningsrellen.
“Mijn collega’s waren nog altijd niet bekomen van de schrik!”
Ook in de periode na de kroningsrellen zijn er nog tal van krakersacties en ontruimingen geweest. Op 11 oktober 1982 werd tijdens de ontruiming van kraakpand de Lucky Luyk de noodtoestand uitgeroepen. Er brandde een tramstel uit en de politie trad hard op door een groot deel van de stad. In het centrum van de stad werden preventief arrestaties verricht, waarbij ook mensen die niets met de kraakbeweging of rellen te maken hadden betrokken raakten. Dit vormde een keerpunt: De sympathie van bevolking van Amsterdam voor de militante krakersacties nam af. Ook deed de overheid veel om de woningnood onder jonge mensen te verminderen door de bouw van tienduizenden zogenoemde ‘Van Dam eenheden’. Uiteindelijk nam het aantal gewelddadige acties af. Sinds 2010 is kraken ook bij wet verboden.
Anneke Roele werkte vanaf 1985 bij het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Het redactiebureau was gevestigd in de Jan Luykenstraat nummer 5 in het zusterpand van de voormalige Lucky Luyk. Ze vormen een ‘twee onder een kap’.
“Een van de eerste verhalen die ik van mijn collega’s hoorde, toen ik er kwam werken waren hun belevenissen tijdens de ontruiming. De ME was met bijlen in de hand via de voordeur van het echt keurige redactiekantoor (geschilderde portretten van oud-hoofdredacteuren op de gangen/eigen inwonende conciërge) over de trappen naar het dak gerend en had daar het dak van de Lucky Luyk opengebroken. De collega’s hadden sidderend toegekeken.”
De krakersrellen hebben een onuitwisbare indruk achtergelaten in heel Amsterdam. Dat mag duidelijk zijn.