In twee decennia tijd nam het aantal bibliotheken in Nederland met ruim 73% af. We lezen weinig, velen zelfs helemaal niet. En de mensen die nog wel lezen? Ook die doen dat een stuk minder dan vroeger. Hoe spelen bibliotheken hierop in? ‘De bibliotheek is veel meer dan boeken alleen,’ zegt bibliothecaris Fenny Staverman. Een blik op negatieve cijfers, maar ook op positieve ontwikkelingen.
Waren er in 2001 nog 536 bibliotheken in Nederland, in 2020 is dat aantal teruggelopen tot 140. Fenny Staverman is al 25 jaar bibliothecaris bij Bibliotheek Haagse Hout. Zij heeft de veranderingen zelf meegemaakt. “Rond 2013 sloten de vestigingen in de wijken om ons heen,” vertelt ze. “Dat was een politiek besluit van de gemeente. De boeken van die vestigingen en het personeel zijn toen hierheen gekomen. De leden ook: we zijn goed bereikbaar met de bus, die stopt hier voor de deur. Daar hebben we toen voor gezorgd.”
Uitgelezen?
Wat Staverman beschrijft, valt terug te zien in de cijfers van het CBS. Die zijn in de grafieken hieronder nader te bekijken. Het aantal bibliotheken nam af (grafiek 1), maar het aantal leden per vestiging nam explosief toe (2). Toch is er een landelijke trend van een slinkend aantal leden door de jaren heen (3), terwijl de bevolking blijft groeien. Ook zien we dat het aantal uitleningen door de jaren heen sterk afneemt, van bijna 140 miljoen boeken in 2001, naar een schamele 40 miljoen in 2020 (4). Deze afname is veel sterker dan het aantal leden: de leden die er zijn, lenen namelijk ook een stuk minder boeken (5).
Wetenschappelijk onderzoek van het SCP naar leesgedrag toont aan dat iedere nieuwe generatie minder leest dan voorgaande generaties. Bij de huidige jeugd ligt dat niet aan luiheid, betoogde studente Charlotte Remarque in de Volkskrant: “Mijn generatie is gefixeerd op het optimaliseren van tijd. De druk is hoog om iedere minuut nuttig in te vullen. De zucht naar het informatiefste boek dempt logischerwijs de interesse in fictie.” Daar komt nog bij dat de positie van het boek als populairste fictiedrager is overgenomen door de opkomst van streamingsdiensten. Ter illustratie: Netflix is inmiddels bijna even veel waard als Shell én Unilever bij elkaar. Wie heeft er nog een boek nodig?
Meer dan boeken
Toch doen bibliotheken er alles aan om betrokken te blijven bij hun leden. “Naast de goede bereikbaarheid qua OV hebben we een kleine buurtbieb opgezet in één van de wijken waar een vestiging sloot,” vertelt Staverman. “Speciaal voor kinderen en voor ouderen die slecht ter been zijn. Daar hebben we vooral prentenboeken en boeken met een vergroot lettertype.” Maar de betrokkenheid is niet beperkt tot boeken.
“De bibliotheek is veel meer dan boeken alleen. Er is veel veranderd,” vervolgt Staverman. “Vroeger hadden we al lezingen, maar dat zijn er nu veel meer. Internet kwam toen ook op en we begonnen met cursussen. De bibliotheek is zo een plek geworden om te leren, niet alleen uit boeken. Een ander voorbeeld hiervan is ons interactieve historische informatiepunt (HIP). We ontvangen hele schoolklassen die daar heel enthousiast over zijn. Met hulp van vrijwilligers organiseren we knutselworkshops voor de kleinsten, digitale cursussen voor ouderen en conversatielessen voor Nederlanders met een migratieachtergrond. Kortom: we zijn er voor iedereen.”
Hoe nauw de bieb bij de tijd blijft, blijkt uit de nieuwste initiatieven. “Afgelopen week kwam de eerste lading Oekraïense boeken binnen,” vertelt Staverman. “En we zijn actief op de sociale media. Ook hebben we net onze website vernieuwd. Daarop zijn al onze cursussen te vinden en kunnen mensen zich makkelijk aanmelden.”
Spil in de wijk
De mogelijkheden blijven dus toenemen. Soms zelfs door terug te komen op een oud besluit. Sinds enkele jaren lijkt er meer politieke aandacht voor de bibliotheek te zijn. Staverman: “De bibliotheek in de Schilderwijk is juist weer geopend. Er waait een nieuwe politieke wind, die het belang van de bieb steeds meer inziet. Voor kennisoverdracht, leesplezier, maar ook als plek van ontmoeting.”
Dat laatste is eigenlijk de belangrijkste functie van de bibliotheek, ziet Staverman. “We zijn echt de spil in de wijk. Mensen komen hier voor contact met elkaar. Op zaterdag kopiëren buurtbewoners de puzzels uit de kranten voor elkaar, we hebben exposities van lokale kunstenaars, leeskringen en culturele activiteiten, bijvoorbeeld in samenwerking met het Nationaal Theater of het Mauritshuis. De bibliotheek heeft zich aangepast door de jaren heen. Het is veel meer geworden dan een stoffige boekenopslag. Veel bruisender. Daarom ook onze slogan: ‘Je vindt het in de Bieb!’”