Het aantal meldingen van Nederlandse journalisten die zich bedreigd voelden of die met fysiek geweld te maken kregen, is in 2021 meer dan verdubbeld. Bij het meldpunt PersVeilig zijn er afgelopen jaar 272 meldingen binnengekomen. Ondanks het stijgende geweld tegen journalisten in de afgelopen jaren blijven de meesten terughoudend als het aankomt op melden en/of aangifte. Wat is dan de oorzaak van deze stijging bij PersVeilig?

Het is woensdag 13 april en de persconferentie zaal in Nieuwspoort, Den Haag, is gevuld met beleidsmakers, juristen, journalisten en academici, allen verenigd door een gemeenschappelijk doel: het bevorderen van de veiligheid van journalisten. Vandaag publiceert De Media Freedom Rapid Response (MFRR) namelijk haar persveiligheid rapport. “Ook al ontkomt Nederland niet aan het toenemende geweld, het staat nog steeds internationaal bekend als een veilige haven en best practice-voorbeeld voor journalisten, dankzij het baanbrekende PersVeilig”, vertelt Ruth Kronenburg, Uitvoerend Directeur van Free Press Unlimited (FPU), in haar openingsrede.

Meldpunt PersVeilig

PersVeilig is een gezamenlijk initiatief ingesteld door journalistenvakbond NVJ, het Genootschap van Hoofdredacteuren, de politie en het Openbaar Ministerie in 2019. Het initiatief is gestart naar aanleiding van een onderzoek uit 2017 waaruit bleek dat 61 procent van de Nederlandse journalisten wel eens te maken heeft met een vorm van bedreiging en/of geweld. Vandaar dat het als doel heeft het versterken van de positie van journalisten tegen geweld en agressie op straat, op sociale media en via juridische claims.

PersVeilig heeft een veiligheidsplan opgesteld voor redacties zodat ze beter om kunnen gaan met de incidenten, inclusief melding, aangifte en nazorg. Daarnaast is er een collectieve norm geformuleerd voor onacceptabele gedragingen die tot melding of zelfs aangifte zouden moeten leiden. Hiervoor is een meldpunt opgesteld op de website PersVeilig.nl.

Zo speelt PersVeilig een belangrijke rol in de maatschappij volgens Guusje Somer, beleidsadviseur van FPU en gastspreker bij de Nieuwspoort persconferentie: “Door middel van dit veiligheidsmechanisme wordt er een duidelijk signaal naar de samenleving gestuurd dat aanvallen en intimidatie van melders niet worden getolereerd en collectief op een centraal punt worden aangepakt.”

Relatief weinig meldingen

In mei 2021 publiceerde i&o research in opdracht van PersVeilig het rapport Agressie en bedreiging richting journalisten 2021. Hieruit bleek niet alleen dat 82 procent van de respondenten heeft te maken met een vorm van agressie of bedreiging, maar ook dat slechts zeven op de tien journalisten hun ervaringen met agressie en bedreiging bespreken of een melding of aangifte ervan doen en slechts 7 procent hiervan meldde dit bij PersVeilig.

Dat is ook niet zo gek aangezien PersVeilig slechts twee jaar oud is en dus nog niet bij iedereen bekend is. Toch vindt projectleider PersVeilig, Peter ter Velde, dat het beter kan: "Die geringe bereidheid om incidenten te melden vind ik wel jammer. Wat we nu aan meldingen binnenkrijgen is namelijk nog maar het topje van de ijsberg. Wij willen dat iedereen ons weet te vinden, hoe klein je ook denkt dat het incident is. Als het vastgelegd wordt, krijg je een beter beeld van waar journalisten mee te maken hebben."

Dit vertelde Ter Velde vorig jaar in een interview met de Volkskrant over de toename in incidentmeldingen door journalisten sinds de oprichting van het PersVeilig initiatief. Deze uitspraak ondersteunt het 2021 onderzoek van i&o research dat nog lang niet alle journalisten bereid zijn om incidenten van bedreiging en fysiek geweld te melden.

Bedreiging hoort erbij

“Ik ben een beetje een oude lul, die denkt dat het erbij hoort”, zegt Frank Deutekom, een verslaggever bij Omroep West. Hij is al lang werkzaam in de journalistiek, en heeft meermaals te maken gehad met agressie. “Ik heb een keer een stuk vuurwerk naar mijn hoofd geslingerd gekregen. Daar had ik wel een paar weken last van”. Toch is hij er erg nuchter over: “Je staat normaal op plekken waar mensen je wegwillen. Dan gebeuren er soms vervelende dingen.”

Deutekom's perspectief staat niet op zichzelf. De respondenten in het rapport i&o research hebben ook grotendeels het idee dat bedreiging of intimidatie bij het journalistieke vak hoort, of dat er toch niks met een melding wordt gedaan.

Tijdens de Nieuwspoort persconferentie wordt de 'het hoort bij het vak'-mentaliteit ook aangekaart door gastspreker Rowan Blijd (KRO-NCRV): "Toen ik met mijn collega's sprak over mijn ervaring met intimidatie, hoorde ik vaak het antwoord 'het hoort bij het vak'. Ik ben niet tevreden met dit antwoord, het is niet genoeg."

Oorzaken verdubbelde meldingen

Toch meldde PersVeilig op 5 januari 2022 dat het aantal meldingen in 2021 is verdubbeld ten opzichte van 2020. De bedreigingen werden het vaakst via sociale media geuit (58 keer). Tijdens demonstraties en andere bijeenkomsten kwamen 31 klachten tot stand en 13 keer werd de privéomgeving genoemd.

De oorzaken van deze verdubbeling zijn tweedelig volgens Thomas Bruning, algemeen secretaris van de NVJ en voorzitter van PersVeilig: "Ten eerste is er in toenemende mate een klimaat ontstaan waarin journalisten niet alleen gezien worden als verslaggever maar ook als doelwit. Dat zie je vooral gebeuren bij demonstraties zoals de coronademonstraties en de boerenprotesten van de afgelopen twee jaar."

De groeiende naamsbekendheid van PersVeilig is volgens Bruning de tweede oorzaak: "Doordat PersVeilig beter bekend is geworden binnen de beroepsgroep, zetten meer journalisten de stap om een melding of aangifte te doen."

Hiermee vindt Bruning dat PersVeilig een deel van haar doelstelling heeft behaald: "Doordat we hebben benadrukt dat het belangrijk is dat die meldingen gedaan worden, zie je ook dat we meer incidenten in kaart hebben gekregen. Daardoor is het contrast tussen 2020 en 2021 best hoog als je kijkt naar het aantal meldingen."

Vooral de tweede oorzaak wordt ondersteund door Frank Deutekom: "PersVeilig is heel benaderbaar. Toen ik aangifte deed van het vuurwerk heb ik contact met ze gehad en toen kreeg ik heel snel antwoord. Ik vind het fijn en goed dat dat er is."

Of het aantal meldingen dit jaar blijft stijgen lijkt Bruning nu niet waarschijnlijk: "De afgelopen drie maanden hebben we gezien dat er een stuk minder meldingen zijn binnengekomen nu de coronaspanning een beetje weg is en er minder demonstraties zijn. Als die lijn zich doorzet zal je zien dat er dit jaar minder meldingen doorkomen en dat is op zichzelf iets heel positief."