Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima tijdens de inhuldiging in 2013. Foto: Pixabay (CC0).

Het vertrouwen van de Nederlanders in koning Willem-Alexander is fors gedaald evenals de tevredenheid over zijn functioneren. Dat blijkt uit de jaarlijkse peiling die onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS, uitvoert. De steun voor de monarchie staat in vergelijking met andere jaren onder druk.

Sinds het aantreden van de koning in 2013 laten de onderzoeksresultaten een stabiele lijn zien als het gaat om de waardering van zijn koningschap. In het begin van de coronacrisis krijgt de koning veel lof voor zijn tv-rede en toespraak op een lege Dam tijdens Dodenherdenking. Maar tijdens de crisis zijn Nederlanders kritisch over de meerwaarde van de koning. Vooral wanneer hij door de coronamaatregelen zijn rol als verbinder niet kan uitvoeren. De beperkte zichtbaarheid van de koning zorgt ervoor dat 40 procent van de mensen niet overtuigd is dat hij weet wat er speelt in de maatschappij.

Dalende tevredenheid

Het overtreden van de anderhalvemeter-maatregel met een Griekse restauranteigenaar in de zomer, de aanschaf van een jacht ter waarde van 2 miljoen euro en de vakantie naar Griekenland in de herfst voeren mensen op als daling van hun waardering. Mensen vinden de koning ‘onnadenkend’ over hoe dit soort zaken bij mensen kunnen vallen in tijden van crisis. Een ander beschuldigt de koning ervan dat hij soms vergeet een voorbeeldfunctie te hebben, zo staat te lezen in het rapport. Door de maatschappelijke verontwaardiging over de vakantie naar Griekenland ging het koningspaar diep door het stof:

Koningin Máxima spreekt later in een interview met Matthijs van Nieuwkerk van een ‘inschattingsfout’ door het denken in mogelijkheden en niet in beperkingen. “Het mocht. Het was alleen niet solidair en het doet pijn dat een vakantie die voor ons eigenlijk niet zo veel betekende, zo veel teweegbrengt”, aldus de koningin. De tevredenheid over het functioneren van de koning daalde van 77 procent in 2020 naar 58 procent in 2021. Nog niet eerder was die daling zo sterk.

Vertrouwen

Dat het koningspaar tijdens de coronacrisis weinig zichtbaar kon zijn, is een grote klap voor een monarchie die zich juist tussen het publiek moet laten zien. Dat de keren dat ze wél in het nieuws kwamen, zorgden voor ophef, vertaalt zich naar een forse daling van het vertrouwen in de koning. Zeker in vergelijking met de voorgaande jaren waarin gemiddeld ruim 70 procent de rol van staatshoofd aan de koning toevertrouwd.

Prinses Beatrix noemde populariteit in haar periode als koningin 'gevaarlijk, oppervlakkig en tijdelijk'. Iets waar je niet op moet blijven vertrouwen. En gezien bovenstaande grafieken zou ze daar weleens gelijk in kunnen hebben. Hoe dan ook is het voor Willem-Alexander belangrijk om bij de aanstaande Koningsdagenquête in april 2022 de beoordelingscijfers weer omhoog te krijgen. De steun voor het koningshuis is in Nederland nog steeds hoog. Al geven steeds meer mensen de voorkeur aan een ceremonieel koningschap. De koning is dan ceremonieel gezien het staatshoofd, maar maakt geen deel uit van de uitvoerende macht of andere staatsrechtelijke bevoegdheden.

Uit het rapport van Ipsos blijkt dat voorstanders van de monarchie vinden dat het koningshuis een goed visitekaartje is in het buitenland en een verbindende factor heeft in Nederland doordat het boven de partijen staat. Zo zegt Emilie (24): "Ik heb vertrouwen in het koningshuis, omdat ze eigenlijk geen macht hebben. Ze zijn eerder een onafhankelijke partij die status geven aan een land en de bevolking in moeilijke tijden verbindt, zoals nu met de opvang van Oekraïense vluchtelingen." Voorstanders van een republiek wijzen vooral op de hoge kosten en vinden het vanuit democratisch oogpunt niet meer van deze tijd. Zo zegt Sven (32): "Ze doen goed werk, maar ik vind dat het koningshuis te veel geld kost. Een gekozen president is veel goedkoper en democratischer."

De toekomst moet uitwijzen of de uitglijders tijdens de coronacrisis als kanttekening in het koningsschap van Willem-Alexander worden gemarkeerd en of hij het vertrouwen terug kan winnen. Zijn verbindende rol kan hij na drie jaar wel zichtbaar uitvoeren tijdens de aankomende Koningsdag. Op 27 april bezoekt hij met zijn familie Maastricht om zijn verjaardag met de inwoners te vieren.