Sushi, anime, gekke technologie: Japan staat om veel dingen in de wereld bekend. Helaas is er ook een donkere kant: waar Nederland kampioen deeltijdwerken is, is Japan kampioen overwerken. Werkweken van meer dan 60 uur zijn geen uitzondering. Overwerken is in Japan daarom letterlijk levensgevaarlijk. ‘Werkgerelateerd overlijden is voor veel bazen ‘onderdeel van de werkcultuur’.’

Een bekend voorbeeld van de loodzware arbeidsomstandigheden in Japan is het verhaal van Miwa Sado. Zij stierf in 2013 aan hartfalen nadat ze in één maand 159 uur had overgewerkt bij de Japanse nationale omroep NHK. Dat is meer dan 5,5 uur per dag, inclusief het weekend. Bovendien had ze in één maand maar twee dagen vrij. In 2017 besloot haar familie om het verhaal openbaar te maken, en dit zorgde wereldwijd voor geschokte reacties.

Sado’s verhaal laat zien dat in de Japanse werkcultuur keihard werken de norm is. Bij een vijfde van de Japanse bedrijven moeten werknemers meer dan 80 uur overwerken. Bovendien, zoals in onderstaande grafiek te zien is, neemt de gemiddelde werknemer in Japan veel minder vakantiedagen op dan werknemers in veel Europese landen. De stress en uitputting dat dit teweeg brengt drijft werknemers vaak tot het uiterste, en zoals het verhaal van Sado laat zien, soms met de dood tot gevolg. Het probleem heeft zelfs een naam gekregen: karoshi, wat letterlijk ‘dood door overwerk’ betekent.

Oorzaken

De dood van Sado legt veel van de problemen in de Japanse werkcultuur bloot. Om een goede werknemer te zijn moet je vooral hard werken; het gaat er niet per se om hoe efficiënt je werkt. Door veel extra uren te maken laat je zien dat je gemotiveerd en gedisciplineerd bent. Werknemers die juist weinig overwerken worden weggezet als lui en oncollegiaal.

Ook is hiërarchie heel belangrijk in de Japanse samenleving. Voor nieuwe werknemers betekent dit dat je pas na je baas naar huis mag gaan. Hierdoor is er grote druk op werknemers om veel over te werken. Bovendien is het door de werkstructuur heel moeilijk om stress of vermoeidheid door overwerk aan te kaarten. Volgens een onderzoek van de overheid loopt zelfs één op de vijf Japanse werknemers risico om te sterven door overwerk.

De overheid is een belangrijke speler om bij de aanpak van het probleem. Zo staat in de Nederlandse arbeidswet dat werknemers maximaal 60 uur per week mogen werken, inclusief overwerk. Volgens hoogleraar Japanologie Makoto Fukumoto ligt in Japan juist het probleem bij de overheid. “Er zijn wel regels om overwerk te limiteren, maar de overheid controleert onvoldoende of bedrijven zich hieraan houden. Dit komt omdat de grootste Japanse partij, de LDP, deze bedrijven graag te vriend wil houden met het oog op verkiezingen.”

Oplossingen

Om écht wat aan karoshi te doen moet het probleem eerst goed in kaart gebracht worden, benadrukt Fukumoto. “De statistieken van karoshi geven een vertekend beeld. Volgens de overheid zijn er jaarlijks 200 tot 300 karoshi-zaken, maar het werkelijke aantal is waarschijnlijk zeker tien keer zo hoog. Er zijn namelijk strikte voorwaarden om een werk-gerelateerd overlijden tot karoshi te rekenen, want de overheid moet dan compensatie betalen aan familieleden. Daardoor vallen veel karoshi-gevallen buiten de officiële cijfers.”

Naast actie van de overheid is het ook belangrijk dat de mindset van zowel werkgevers als werknemers gaat veranderen. Zo zijn er in Nederland geen specifieke regels voor overwerken, maar hier zijn baas en ondergeschikte het meestal eens over wat verantwoord is en wat niet. Fukumoto vindt dat Japanse bedrijfsbazen verantwoordelijkheid moeten gaan nemen: “Werkgerelateerd overlijden is voor veel bazen nog steeds ‘onderdeel van de werkcultuur’. Dat moet echt veranderen.”

“Langzamerhand beseft het Japanse bedrijfsleven dat de huidige werkcultuur niet meer van deze tijd is” Makoto Fukumoto, hoogleraar Japanologie

Ondanks alle misère is er ook reden voor optimisme. Zo laten de statistieken hierboven zien dat het aantal werkgerelateerde zelfmoorden sinds 2011 langzaam afneemt. Ook Fukumoto denkt dat de trend de goede kant op gaat. “Langzamerhand beseft het Japanse bedrijfsleven dat de huidige werkcultuur niet meer van deze tijd is. Zeker nu de Japanse bevolking hard vergrijst moeten bedrijven er alles aan doen om werknemers voor zich te behouden. Goede arbeidsomstandigheden zijn hiervoor heel belangrijk.” Het is daarom te hopen dat tragische verhalen als die van Miwa Sado straks tot het verleden zullen horen.