Achtergrondartikel
Heeft ons land een drugsprobleem?
28 maart 2022
Iza Blankendaal
Student minor Journalistiek en Nieuw Media 2021/2022 en bachelor Culturele Antropologie en ontwikkelings sociologie.
Foto: Jeso Carneiro (CC BY-NC 2.0).

Nederland krijgt van omliggende landen vaak kritiek op haar drugsbeleid. Volgens hen is het middelengebruik bij ons genormaliseerd, terwijl een land zou moeten streven naar een zerotolerance maatschappij. Wij zouden ons hebben overgeleverd aan de drugs, maar is dit echt zo zwart-wit?

Het Duitse weekblad Der Spiegel haalt in haar coverstory ‘Käse, Koks und Killer (kaas, coke en moordenaars) uit naar het Nederlandse drugsbeleid. Ons buurland maakt zich zorgen en volgens het blad zijn we ‘door naïef beleid in de klauwen van de mocromaffie geraakt’.

Drugsbeleid

Nederland heeft ten opzichte van andere Europese landen een tolerant drugsbeleid. Sinds 1976 wordt er in de Opiumwet onderscheid gemaakt tussen drugs met een ernstig risico (lijst I) en een minder ernstig risico (lijst II) voor de volksgezondheid. Dit heeft als doel de markt tussen hard- en softdrugs te scheiden.

Ook hanteert Nederland sindsdien een gedoogbeleid. Coffeeshops kunnen hierdoor cannabis verkopen zonder strafrechtelijke vervolging. De overheid wil daamee voorkomen dat gebruikers in aanraking komen met harddrugs en/of het criminele circuit. Coffeeshops moeten wel aan een aantal eisen voldoen voordat ze hun producten legaal mogen verkopen.

Produceren en handel van softdrugs is, net als bij harddrugs, illegaal. Een meerderjarige mag een kleine gebruikershoeveelheid op zak hebben. Ook is het consumeren van drugs niet strafbaar. Dit heeft als reden dat gebruikers te alle tijden medische hulp durven in te schakelen.

Drugsschade beperken

Nederland focust niet alleen op het voorkomen van gebruik. Het beleid richt zich voornamelijk op het beperken van de (gezondheids-)schade. Dit staat bekend als ‘harm reduction’ . De eerste initiatieven ontstonden rond de jaren tachtig en negentig.

“Je moet er zeker voor zorgen om drugsgebruik te minimaliseren maar ook realistisch zijn dat het voor sommige groepen gewoon erbij hoort.”

Daan van der Gouwe, Drugs Researcher van het Trimbos Instituut

Destijds waren veel mensen verslaafd aan heroïne en cocaïne. De verslavingszorg was gefocust op afkicken, dit was voor verslaafden een te hoge drempel. Om toch met deze groep in contact te blijven en hen te helpen, creeërde de overheid toegankelijke voorzieningen zoals spuit-omruil-projecten en laagdrempelige opvangcentra (de huiskamer).

Ook de opkomst van de partydrug ‘Ecstasy’ zorgde voor behoefte aan ‘harm reduction’ maatregelen. De mogelijkheid ontstond om je drugs te laten testen bij het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS). Op evenementen werden EHBO-posten geplaatst. Later kwam het DIMS met de Red Alert app. Via deze app kunnen ze jou waarschuwen voor ‘verontrustende’ drugs.

Toejuiching drugssgebruik

Andere landen vinden dat je door deze benadering drugsgebruik stimuleert. Drugs researcher van het Trimbos instituut, Daan van der Gouwe werkzaam bij DIMS, is het hier niet mee eens. “Wij vertellen nooit dat een normaal gedoseerde pil geen kwaad kan. Het gebruik van drugs is nooit veilig en het testen van drugs draagt vooral bij aan het terugdringen van de gezondheidsschade.”

“[…] als we kijken naar drugsdoden en gezondheidsrisico’s doen we het aanzienlijk beter dan andere landen.”

Daan van der Gouwe

Veel landen streven naar een drugsvrije samenleving maar dit is volgens Van der Gouwe onrealistisch. “Je moet er zeker voor zorgen om drugsgebruik te minimaliseren, maar ook realistisch zijn dat het voor sommige groepen gewoon erbij hoort.” Hij wijst erop dat landen die niet aan drugstesten doen, niet kunnen waarschuwen als er ‘gevaarlijke’ drugs in omloop zijn.

Laat de cijfers spreken

Omliggende landen focussen met name op preventie. Misdrijven worden zwaarder bestraft en drugs produceren, verhandelen, bezitten en consumeren is illegaal. Als we kijken naar het jaarlijkse drugsgebruik in Europa (Kaart 1), zien we dat Nederland een hoger percentage heeft dan de meeste andere landen. Frankrijk, Tsjechië en Italië spannen de kroon. Zij hebben met een strenger durgsbeleid de grootste percentages.

Het jaarlijkse drugsgebruik geeft volgens het EMCDDA een maatstaf voor recent gebruik. Zij melde in het Europees Drugsrapport van 2021 dat in Europa naar schatting 16,9% van de jongvolwassenen in het afgelopen jaar drugs heeft gebruikt. Nederland ligt met 3% boven het Europees gemiddelde. "Nergens wordt zoveel 'Ecstacy' en hennep geproduceerd en geïmporteerd als in Nederland. Het is voor de hand liggend dat het aanbod hierdoor hoger is dan in andere landen", verklaart Van der Gouwe.

We zien dit terug in het rapport van het EMCDDA. Daaruit blijkt dat in Nederland, verdeeld over 2019 en 2020, 41 methamfetaminelaboratoria, zeven GHB-productielocaties en vier heroïnelabs ontmanteld. Op het gebied van productie is Van der Gouwe het eens dat het beleid van Nederland te kortschiet. Wel wordt er volgens hem vaak op een ongenuanceerde manier naar het beleid gekeken. “[…] als we kijken naar drugsdoden en gezondheidsrisico’s doen we het aanzienlijk beter dan andere landen.”

Beter dan verwacht

In 2019 werden binnen de Europese 849 nieuwe HIV-besmettingen gemeld. Daarvan werd 5,5% toegeschreven aan injecterend drugsgebruik. Nederland meldde maar twee nieuwe gevallen. Dit aantal ligt in Duitsland, Italië en Frankrijk vele malen hoger (Kaart 2).

Wanneer we kijken naar het aantal drugsdoden, heeft Nederland gemiddeld twintig doden per miljoen inwoners. Dit is niet een cijfer om trots op te zijn, maar we zitten vergeleken andere landen wel aan de lagere kant. Zweden en Noorwegen hebben 77 drugsdoden per miljoen inwoners en Denemarken 39 (Tabel 1). Het aantal drugsincidenten in Nederland is de afgelopen jaren, volgens het Trimbos-instituut, gelijk gebleven.

Het ‘succes’ van ons beleid is niet zwart-wit. Als het gaat om het indammen van drugsgebruik zijn we geen vooruitstrevend land. In het voorkomen van productie doen we het niet goed. Daarentegen is de gezondheidsschade door drugs in ons land relatief laag. Er is dus ruimte voor verbetering maar de vraag is of een zerotolerance beleid beter zal werken. “Beleid is een cultuurdingetje. Wat voor het ene land werkt, hoeft voor het andere niet te werken”, vertelt Van der Gouwe.

28 maart 2022 |
Iza Blankendaal
Student minor Journalistiek en Nieuw Media 2021/2022 en bachelor Culturele Antropologie en ontwikkelings sociologie.