Jaarlijks zijn er duizenden varkens die op onjuiste wijze gehouden, vervoerd en geslacht worden. De excessen blijken gruwelijk en het toezicht onvoldoende, maar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit wil er niet aan. Volgens de toezichthouder zijn er incidenten, “maar geen grootschalige misstanden.” 

Een ernstig verminkt varken hangt krijsend aan haar achterpoten. Tijdens de reis van stal naar slachthuis, met tientallen op elkaar gepropt in een veewagen, is de wond op haar poot opengegaan door alle onrustige drukte. Bij het uitladen lopen haar lotgenoten haast over haar heen. Nu, hangend ondersteboven, stevent ze af op een zeer pijnlijke dood door verdrinking in bloedheet water. Dankzij onjuiste verdoving, die door bedwelmend gas plaatsvindt en ook behoorlijk pijnlijk is, wordt ze zodadelijk levend gekookt in het ontharingsbad voor dode varkens.

Voldoende toezicht
Het is maar een van de vele voorbeelden van gruwelijke misstanden die tijdens de massale slacht van varkens voorkomen. En dat slachten gebeurt op enorme schaal: in sommige slachthuizen worden er wel 600 tot 700 varkens per uur geslacht. En die hoge snelheid heeft zijn gevolgen.

Vorig jaar nog werd een slachthuis in Epe tijdelijk gesloten omdat personeel varkens afranselde en elektrocuteerde. Al decennia wordt de bio-industrie beboet vanwege dierenwelzijnsovertredingen. Maar de NVWA vindt zelf niet dat het structureel mis gaat. Volgens hen is het toezicht op de sector voldoende, want volgens hen worden in meer dan 95 procent van de gevallen de regels op het gebied van dierenwelzijn gevolgd. Wat heeft zo’n cijfer voor implicatie, en wat is er van waar?

Overtredingen
In 2020 werden er 16.666.100 varkens geslacht in Nederland. Als er vijf procent van deze slachtingen niet aan de normen voldoet, klinkt dat weliswaar niet als veel. Maar in de praktijk zou het betekenen dat jaarlijks ruim 800.000 overtredingen plaatsvinden. Dat kunnen uitwassen zijn in elk van de drie categorieën waarop de NVWA slachthuizen controleert: voedselveiligheid, dierenwelzijn en diergezondheid. De laatste twee hebben van doen met het leven van de dieren zelf, en de categorie dierenwelzijn is opgedeeld in welzijn voor de slacht en welzijn tijdens de slacht.

In het inspectierapport van de NVWA van de tweede helft van 2020 is te lezen welke slachthuizen waarvoor zijn gewaarschuwd of beboet. Een van de slachthuizen ving op 129 controles 3 boetes in de categorie welzijn tijdens de slacht, oftewel: van de 129 varkens die werden gecontroleerd, werden er maar liefst 3 zodanig onjuist verdoofd of gedood dat de inspecteur een boete heeft uitgedeeld. Ruim 2% beboetbare overtredingen zou betekenen dat er per dag honderden varkens onnodig en onwettig lijden in de laatste momenten van hun vaak miserabele leven.

Frederieke Schouten, dierenarts en directeur van dierenrechtenorganisatie Varkens in Nood, ergert zich aan de het wegwuiven van de overtredingen. “Ik vind 95% naleving frustrerend laag. Ten aanzien van welzijnoverterdingen zou het streven 0 moeten zijn. Dan kun je niet enthousiast worden van 95% naleving, want elke niet-naleving betekent ernstig lijden voor een individu. En dat gaat dus op jaarbasis om honderdduizenden lijdende dieren door overtredingen.”

Empathie
Ondertussen ontbreekt nog altijd de cameraverplichting voor slachthuizen en weten medewerkers de plekken aan te wijzen waar je uit het zicht van camera’s varkens kunt aftuigen. Ook andere wetgeving blijft achter bij de dagelijkse realiteit van het slachtproces: een boete voor het overtreden van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren ligt wettelijk tussen de 500 en de 2.500 euro. Hieronder valt dus ook het levend koken van de varkens, of het dagenlang onbehandeld laten van enorme wonden of het overvol proppen van hokken en veewagens. Schouten vindt dat de wet dieren onvoldoende beschermt: “de boetes voor het overtreden van welzijnswetten zijn veel en veel te laag.” Zoals bij slachterij Gosschalk in Epe, die vorig jaar wegens dierenmishandeling onder verscherpt toezicht kwam te staan: “nog steeds wordt het hen niet verboden om dieren te houden na de meest schrijnende overtredingen, maar krijgen ze slechts twee keer 1000 euro boete. Zo komen we nergens.”

Ook de empathie voor het lijden van de dieren laat te wensen over. Jaarlijks staan miljoenen varkens letterlijk doodsangsten uit voor ze pijnlijk aan hun einde komen, terwijl wetenschappelijk onderzoek aantoont dat varkens complexe cognitieve vermogens hebben vergelijkbaar met die van chimpansees, honden en olifanten. Zo geven varkens blijk van herinnering, en leven ze samen in complexe sociale groepen. Christina Colvin, hoogleraar Animal Studies aan Emory University in Atlanta, publiceerde een overzichtsstudie over de emotionele capaciteiten van varkens. “Er is voldoende wetenschappelijk bewijs om onze relatie met varkens, en de manier waarop we hen behandelen, grondig te herzien”, meent zij.

Verandering zal nog wel even kunnen duren. Minister Carola Schouten van Landbouw heeft onlangs wel tegen het verhogen van de slachtsnelheid besloten, maar een verlaging daarvan kwam er nog niet doorheen . Volgens dierenarts Schouten is dat wel nodig: “Het fabrieksmatig doden van zo’n 650 varkens per uur is al een ethische misstand op zichzelf. Bovendien zijn de huidige slachttempo’s zo hoog dat het nooit zo zal zijn dat het dier het tempo bepaalt en zich stressloos mag voortbewegen.” Bij de NVWA lukt het ook maar niet om de machtige sector, die op zowel Haags als Europees niveau flink lobbyt, onder controle te krijgen. Ondertussen is er voor de miljoenen varkens in Nederland op dit moment maar één eindbestemming: het vleesschap.