Het aantal studenten Nederlands aan de universiteit is al jaren aan het dalen. Van 2010 tot 2021 daalde de instroom in de bachelor met maar liefst 68 procent. Er zijn meerdere factoren die hieraan bijdragen, waaronder het imago van de opleiding en een verkeerd beeld van de mogelijkheden die de studie biedt voor een latere carrière.

In 2019 werd Nederlandse taal en cultuur aan de Vrije Universiteit in Amsterdam zelfs opgeheven vanwege het lage aantal aanmeldingen. Het jaar daarvoor waren er slechts zes aanmeldingen aan de VU. Dergelijke studentenaantallen waren economisch gezien niet rendabel en daardoor moest de studie daar worden geschrapt.

Minder populair

Omdat de opleiding aan de VU moest stoppen, zijn er tegenwoordig nog maar vijf universitaire opleidingen in de Nederlandse taal en cultuur, deze worden gegeven aan de Universiteit Leiden, Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam en Radboud Universiteit Nijmegen. Uit cijfers van de VSNU blijkt dat het aantal studenten Nederlands dat zich voor het eerste jaar in heeft geschreven in 1995 nog 555 was, in 2017 was dat maar 222. Het aantal is nog aan het dalen, het totale aantal aanmeldingen was in 2021 160. Van 2010 tot 2021 daalde de instroom in de bachelor met maar liefst 68 procent. 

“Internationaal zien we dat er minder animo is voor talenstudies. In Nederland doen schooltalen het slecht, behalve het Engels”, vertelt Sjef Barbiers, docent taalkunde aan de universiteit Leiden. Nederland dat beweegt zich misschien in de richting van een tweetalig land, “maar het Nederlands blijft nog lange tijd de belangrijkste voertaal in het onderwijs en op de werkvloer in Nederland.”

Het imago van de studie is niet de enige reden waarom er minder studenten zijn die kiezen voor Nederlands. Voorheen kon je alleen taalwetenschap of literatuurwetenschap studeren als je eerst een jaar een taal had gestudeerd. Dit zijn aparte opleidingen geworden, die veel studenten trekken, waarvan een deel anders wellicht voor Nederlands zou hebben gekozen. Ook de concurrentie van opleiding zoals
Communicatiewetenschappen en Mediastudies is groot.

“Je kan toch al Nederlands?”

“Waarom studeer je Nederlands als je het toch al spreekt?”, een vraag die Nederlands studenten vaak te horen krijgen. Vaak is de vraag grappig bedoeld, maar de vraag komt waarschijnlijk voort uit misvattingen over de opleiding, zegt Barbiers. “Mensen denken soms dat Nederlands een docentenopleiding is, daardoor haken mensen af die Nederlands interessant vinden, maar geen docent willen worden.” Slechts 17 procent van de Leidse alumni komt terecht in het onderwijs, anderen zijn werkzaam bij sectoren zoals communicatie of onderzoek. 

“Kinderen associëren Nederlands vaak alleen maar met spelling en grammatica, terwijl het eigenlijk een hele brede en diepgaande studie is, waarmee je veel kanten op kan”, zegt Barbiers. In Leiden heeft Nederlands vijf richtingen: historische letterkunde, moderne letterkunde, taalkunde, taalbeheersing en media. Ook heeft de opleiding veel keuzevrijheid, anderhalf jaar van de bacheloropleiding staat vast, de rest kan de student vullen met keuzevakken en een minor of stage. 

Volgens Barbiers zijn hedendaagse studenten vaker internationaal georiënteerd, waardoor ze niet snel een opleiding als Nederlands zouden overwegen. Maar Nederlandse taal is eigenlijk veel internationaler dan veel mensen denken, zo heeft Nederlands nauwe banden met het Afrikaans. De Nederlandse taal is overigens in sommige andere landen wel populair als vreemde taal, in bijvoorbeeld Italië wordt door veel studenten Nederlands gekozen. 

Docententekort

De misvattingen over Nederlands zijn volgens Barbiers een beetje aan het huidige programma van Nederlands op de middelbare school te wijten. Het vak is sterk gericht op vaardigheden en minder op vakinhoud. Er zit maar weinig ruimte in voor bijvoorbeeld literatuur, literatuurgeschiedenis en taalbeschouwing. Dat terwijl vakkennis op academisch niveau noodzakelijk is voor goede taalvaardigheden.

De daling van het aantal studenten Nederlands is niet zonder gevolgen. Minder studenten betekent minder aanbod van Nederlands docenten. De gevolgen van het onderwijs van het vak Nederlands zijn niet alleen van kwantitatieve aard, maar ook kwalitatief Wanneer er minder academisch opgeleide docenten Nederlands zich aanbieden, zal er meer vraag naar docenten worden opgevuld door mensen die eigenlijk niet bevoegd zijn. Door een relatief hoog aandeel onbevoegd gegeven lesuren daalt de kwaliteit van het onderwijs.

Oplossingen

Er wordt gewerkt aan manieren om de opleiding Nederlands aantrekkelijker te maken. Stichting Leerplan Ontwikkeling is bezig met de vernieuwing van het vak in het voortgezet onderwijs. Ook krijgen de universiteiten geld van de minister van onderwijs. In Leiden is daarnaast is er een tweejarige educatieve master opgestart. Hier kunnen studenten terecht die niet de bachelor Nederlands hebben gevolgd maar bijvoorbeeld een verwante opleiding zoals taalwetenschap, om alsnog opgeleid te worden als docent Nederlands. 

Als het aan Barbiers ligt moet er nog hard worden gewerkt aan het imago van Nederlands, bijvoorbeeld gastcolleges van studenten op middelbare scholen kunnen hieraan bijdragen. De veelzijdige perspectieven op de arbeidsmarkt en de omvang van het vak worden zo gedeeld.