Wie wil weten welke partij de gemeenteraadsverkiezingen gaat winnen, hoeft niet de uitslagenavond op 16 maart af te wachten. De grote winnaar van de gemeenteraadsverkiezingen is al verkiezing na verkiezing hetzelfde: de lokale partij. Ook volgende week zullen de lokale partijen waarschijnlijk weer groeien. Oorzaak? Een dalend vertrouwen in de politiek en een versplinterd politiek landschap.
Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen haalden alle lokale partijen bij elkaar bijna een derde van de stemmen. De grootste landelijke partij haalde maar de helft daarvan. Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden, deed onderzoek naar het succes van de lokale partijen. Volgens hem zijn er drie oorzaken: versplintering van de politiek partijen in de Tweede Kamer, een toenemend wantrouwen in de landelijke politiek en de aantrekkingskracht van lokale thema’s.
Voor veel kiezers is het niet mogelijk om bij de gemeenteraadsverkiezingen te stemmen op de landelijke partij van hun voorkeur. Van de zeventien partijen waar Nederland in 2021 op stemde, is namelijk geen enkele partij in iedere gemeente vertegenwoordigd. Zeker de kleinere partijen uit de Tweede Kamer als JA21 en Volt doen in veel gemeenten niet mee met de verkiezingen. Hetzelfde geldt voor partijen als PVV en Forum voor Democratie. ‘De kiezers van die partijen moeten naar een partij toe,’ legt Otjes uit. ‘En we zien dat die heel vaak bij lokale partijen uitkomen’.
Doordat de Tweede Kamer in de afgelopen jaren uit steeds meer fracties is gaan bestaan, zijn er ook steeds meer onvertegenwoordigde partijen in de gemeenteraad. Die versplintering zorgt er dus voor dat kiezers gedwongen zijn om op een andere partij te stemmen dan bij de landelijke verkiezingen.
Onderstaande kaart illustreert deze oorzaak. Deze kaart toont de 57 gemeente waar lokale partijen wonnen met het grootste percentage van de stemmen. Die partijen blijken vooral in de kleinere gemeenten te zitten, waar niet veel politieke partijen op de lijst staan. Zo waren er in de gemeente Reusel-De Mierden maar vier partijen verkiesbaar in 2018 en won één lokale partij daar een meerderheid in de gemeenteraad.
Gegevens kaart afkomstig van: Kiesraad
Een tweede verklaring voor de toegenomen populariteit van lokale partijen is het wantrouwen in de landelijke politiek. De afgelopen jaren daalde het algemeen vertrouwen in de politiek. Kiezers die minder vertrouwen hebben in de politiek op het Binnenhof, stemmen liever op een lokale partij die daar verder vanaf staat.
Onderzoeksbureau Ipsos onderzocht dat kiezers die overwegen op een lokale partij te gaan stemmen, landelijk eerder op een van de coalitiepartijen stemden dan op de oppositie. Veel van de kiezers zijn teleurgesteld in wat de landelijke coalitiepartijen het afgelopen jaar hebben bereikt.
Als laatste stemmen mensen vaak op een lokale partij ‘omdat mensen zich meer identificeren met hun gemeente of vinden dat de gemeente meer taken moet krijgen’, vertelt Otjes. Deze mensen voelen zich vaak betrokken bij bepaalde thema’s of problemen in de gemeente. Zij hebben dan bijvoorbeeld een sterke mening over de bouw van een molenpark of bouwplannen voor een nieuw dorpscentrum. Lokale partijen richten zich in het algemeen meer op zulke plaatselijke thema’s dan landelijke partijen.
De drie genoemde factoren zorgen dus voor een politiek klimaat waar de lokale partij ruim baan heeft: de Tweede Kamer is versplinterd, de kiezers verdeeld en wantrouwend en lokale problemen sneuvelen onder in de verkiezingsprogramma’s van lokale partijen. Hoeveel procent ze precies gaan halen is nog een verassing, maar de winnaar van de gemeenteraadsverkiezingen staat al vast: de lokale partij.
Arend Viëtor en Wouter Veenendaal spreken Simon Otjes en Julien van Ostaaijen in bovenstaande podcastaflevering over de vraag waarom lokale partijen zo populair zijn (en meer).