In 2023 wordt het leenstelsel voor studenten officieel afgeschaft, het heeft niet het succes gehad waar de regering op had gehoopt. Studenten waren bij de invoering van het stelsel al zeer negatief en lieten dat destijds ook duidelijk blijken. Een blik terug in de tijd laat zien dat we te maken hebben met een experiment dat vanaf het begin al weinig kans van slagen had.
Studenten gingen een aantal weken geleden massaal de straat op om te demonstreren tegen het beleid van de overheid rondom het leenstelsel, zo meldt de NOS. Toen er vorig jaar werd besloten dat het leenstelsel in 2023 zal worden afgeschaft, bleek namelijk dat de overheid slechts duizend euro per student uittrekt om jongeren met studieschulden te helpen. Het gaat hierbij om de studenten die sinds 2015 moesten studeren zonder basisbeurs, waardoor velen van hen gedwongen waren om grote bedragen te lenen. In 2020 betrof de gemiddelde studieschuld per student 15.200 euro. Veel studenten zijn woedend over de schamele tegemoetkoming.
Eén zo’n woedende student is Sophie Bronkhorst (21). Ze is een derdejaars student Nederlands taal en cultuur en leent dus al meerdere jaren maandelijks een aanzienlijk bedrag. Ze is sterk van mening dat studenten gecompenseerd moeten worden voor de afgelopen jaren: ‘Ik heb nog het geluk dat mijn ouders maandelijks wat kunnen bijdragen, maar er zijn genoeg studenten die die luxe niet hebben en daardoor onvermijdelijk een torenhoge schuld opbouwen. Dit in combinatie met de angst om na je studie geen huis te kunnen kopen, geen hypotheek te kunnen krijgen en een leven lang bezig te zullen zijn met je studie afbetalen. Studeren zou toegejuicht moeten worden door de Nederlandse regering, maar door de jaren heen is het studenten alleen maar moeilijker gemaakt.’
Ook meerdere politieke partijen zijn inmiddels van mening dat de tegemoetkoming die is opgenomen in het regeerakkoord te mager is. Zo vinden onder andere GroenLinks, PVV en PvDA dat de compensatie voor studenten gelijk moet zijn aan de toenmalige basisbeurs. Het merendeel van de Tweede Kamer stemde echter tegen de motie voor een hogere compensatie. Minister Dijkgraaf van Onderwijs is zelf positief over de tegemoetkoming van duizend euro per student, hij ziet het als een goede stap.
Verschillende economen denken echter dat de huidige financiële situatie van studenten en afgestudeerden op de lange termijn voor problemen gaat zorgen. Zo meldde hoogleraar economie Olaf van Vliet in de Volkskrant dat het voor de generatie van het leenstelsel in de toekomst financieel erg lastig zal worden om onder andere een huis te kopen. Hans Vossensteyn (55) vindt het leenstelsel op zich geen slecht systeem, hij deed onderzoek naar studiefinanciëring aan de Universiteit van Twente. De studenten die echter niet zonder financiële hulp kunnen moeten volgens hem beter worden ondersteund: ‘Degenen die het nodig hebben zijn studenten uit de laagste inkomenscategorieën, veelal studenten met een aanvullende beurs. In het leenstelsel zijn zij niet volledig gecompenseerd voor het wegvallen van de basisbeurs. Dat is een weeffout geweest.’
De studenten zelf en hun vertegenwoordigers, zoals FNV Young & United zitten in ieder geval niet stil. De jongerentak van FNV was in 2015 al tegen het leenstelsel. Tweeënhalf jaar gelden hebben ze dan ook samen met de Landelijke Studentenvakbond de campagne #nietmijnschuld opgericht. Deze campagne had als doel om politiek Den Haag de ogen te openen voor de problemen van studenten. Destijds stond nog geen enkele politieke partij achter hun doelen, die hieronder te zien zijn.
Eén van de doelen van de campagne is dus om ervoor te zorgen dat jongeren schuldenvrij kunnen studeren, zo meldt vice-voorzitter Yasmin Ait Abderrahman (21): ‘Wanneer een student weken maakt waarin ze veertig uur per week studeren en ook nog twaalf uur werken, dan vinden wij dat het mogelijk moet zijn dat je schuldenvrij afstudeert.’ Om dit te bewerkstelligen organiseerden ze de afgelopen maanden meerdere acties, onder andere het compensatieprotest in februari op het Museumplein. Wat de hoogte zal zijn van de nieuwe basisbeurs en of er ook nog een compensatie gaat komen voor de pechgeneratie, zal nog moeten blijken.
Het bovenstaande heeft in ieder geval duidelijk gemaakt dat het leenstelsel al lange tijd en op verschillende fronten aan grote kritiek onderhevig is. Alle frustratie en onbegrip roepen de vraag op hoe het zo ver heeft kunnen komen. Hoe kan een financieel systeem dat nu maatschappelijk zoveel ongenoegen veroorzaakt ooit een goed idee hebben geleken? Om dit te achterhalen is in de tijdlijn hieronder uiteengezet hoe het leenstelsel precies tot stand is gekomen. Bovendien is daarbij in beeld gebracht hoe studenten en verschillende instanties destijds al duidelijk lieten merken het een ondoordacht plan te vinden en hoe zij dus gelijk hebben gekregen.