Toen de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog in 1949 eindigde, vertrokken veel Molukkers naar Nederland met het idee dat ze hier tijdelijk zouden verblijven. Dat tijdelijke verblijf werd echter permanent en de Molukse wijken waar ze zich huisvestten bestaan nog steeds- net als de voorrang die Molukse mensen krijgen op een woning in deze wijken. Waarom bestaan de Molukse wijken dus nog steeds? En wat betekent het om in 2022 in zo’n wijk te wonen?
Met de publicatie van het onderzoeksrapport ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950’ over de rol van Nederland in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog staat de erfenis van het Indische verleden weer helemaal in de schijnwerpers. Eén groep wiens verhaal onderbelicht is geraakt in het daaropvolgende maatschappelijke debat zijn de Molukkers.
Moluks woonbeleid
De eerste Molukkers kwamen in 1951 aan in Nederland. Veel van hen hadden gediend in het KNIL, maar nadat het Indonesische leger hun onafhankelijkheidsoorlog had gewonnen werden ze in hun status als Nederlandse militairen naar Nederland verplaatst. De Nederlandse overheid plaatsten hen eerst in de zogeheten ‘woonoorden’, een soort vluchtelingenkampen, met het idee dat het verblijf tijdelijk zou zijn. Toen na een aantal jaren duidelijk werd dat de Molukkers niet op korte termijn terug zouden kunnen keren, besloot de regering wijken te bouwen specifiek voor de huisvesting van de Molukse gemeenschap. Dit werden de Molukse wijken genoemd.
Veel van deze Molukse wijken bestaan nog steeds. Volgens het CBS rapport Molukkers in Nederland uit 2020 zijn er in 67 gemeenten Molukse wijken gebouwd, verspreid over het hele land zoals op de kaart hieronder is te zien. Het NRC meldde in 2017 dat 45 van deze wijken nog bestonden en ook daadwerkelijk functioneerden als Molukse wijken: dat wil zeggen dat het merendeel van de de inwoners Moluks is en Molukkers voorrang krijgen bij wooncorporaties. De overige wijken zijn onderhand gesloopt of ze zijn gestopt met het kenmerkende Molukse woonbeleid.
De meeste Molukkers wonen nog steeds in een Molukse Wijk. Als men de eerste, tweede en derde generatie allemaal meerekent kent de Molukse gemeenschap in Nederland tegenwoordig 71.300 leden. Van deze 71.300 mensen woont volgens het CBS rapport nog zeker 63% in een gemeente met een Molukse wijk. Ondanks het feit dat een merendeel van de Molukkers tegenwoordig getrouwd is met een Nederlander en er dus veel gemengde gezinnen zijn, blijven de Molukse wijken demografisch gezien dus nog overwegend Moluks.
Tastbare overblijfselen
Veel inwoners van de Molukse wijken zijn erg aan ze gehecht. Het beleid waarmee de wijken zijn gebouwd heeft er enerzijds voor gezorgd dat de gemeenschap geïsoleerd bleef van de rest van de samenleving, maar zorgde anderzijds voor veel sociale cohesie en een hecht gemeenschapsgevoel die de inwoners het gevoel gaf dat de Molukse cultuur bewaard kon blijven. Zowel die maatschappelijke isolatie als dat gemeenschapsgevoel bestaat nog tot op de dag van vandaag.
Steeds meer Molukkers spreken zich ook uit voor het behoud van de Molukse wijken, vooral onder de derde generatie. Een voorbeeld hiervan is Djehoshua Sahetapy, die geboren en getogen is in de Molukse wijk van Maastricht. In een interview tijdens het programma De Nieuws BV van de BNNVARA benoemde hij hoe belangrijk het was dat de Molukse wijken zouden voortbestaan: “Het zijn de laatste tastbare overblijfselen van een gezamenlijke geschiedenis tussen Nederland en de Molukkers. Die geschiedenis is niet altijd prettig geweest, maar hoe je het ook went of keert: het is gebeurd, het is onze geschiedenis en daar kunnen we niet omheen.”
Spanningen
Deze drang om het Moluks-zijn van de Molukse wijken te behouden kan leiden tot spanningen en soms zelfs gewelddadige situaties, zoals anderhalf jaar geleden weer duidelijk werd in de Molukse wijk van Elst. Hier verhuurde de woningcorporatie namelijk een huis aan een niet-Molukse vrouw, waarna een inwoner van de wijk een steen door de ruit van de woning gooide. Maar de bescherming van de Molukse wijk kan ook op minder heftige manieren: zo doet Sahetapy dit door in gesprek te blijven met wooncorporaties namens de inwoners.
Ondanks het feit dat de overheid tegenwoordig erop stuurt om alle bevolkingsgroepen zo veel mogelijk in de Nederlandse samenleving te integreren, lijken de Molukse wijken te zullen blijven bestaan. Leden van de Molukse gemeenschap, met name Molukkers van de derde generatie, voelen zich gedreven om ervoor te zorgen dat het gemeenschapsgevoel- en dus ook het woonbeleid- van de wijken bewaard wordt.