Na ruim anderhalf jaar in een coronapandemie geleefd te hebben, vragen mensen zich af hoe het nu verder gaat. Dit virus heeft op veel manieren impact gehad op het dagelijks leven. Maar een pandemie is niet nieuw voor onze samenleving. Al sinds het bestaan van de mens worden we geteisterd door ziektes zoals de Zwarte Dood, de Spaanse griep en cholera. Hoe anders verliep de coronapandemie als je deze vergelijkt met de eerdere uitbraken?
Tegenwoordig weten we veel meer over pandemieën dan eeuwen geleden. De gevolgen van pandemieën zijn minder groot geworden door de uitvinding van de vaccinaties en door de microscoop weten we ook beter waar we mee te maken hebben. Toch zien we volgens Evelien Walhout, onderzoeker aan Universiteit Leiden op gebied van economische en sociale geschiedenis, overeenkomsten met de vroegere pandemieën waarbij bepaalde dingen vaker terug lijken te komen.
Economische vooruitgang
Tijdens de huidige pandemie was verwacht dat dit enorme economische gevolgen heeft op lange termijn. Maar niet na alle pandemieën waren er langdurige economische crises. De gevolgen van de Zwarte Dood waren bijvoorbeeld economisch erg gunstig. Volgens Walhout kwam dit doordat ongeveer 60% van de Europese bevolking overleed aan deze pest. Hierdoor was er een enorme vraag naar arbeid waardoor er veel werkgelegenheid was. De arbeidstekorten waren ook te zien tijdens de Spaanse griep omdat dit afspeelde tijdens de Eerste Wereldoorlog waarbij dit virus vooral jonge mannen aan het front trof.
“Ongeveer 60% van de Europese bevolking overleed aan de Zwarte Dood”
Evelien Walhout
Een specifieke groep die er in Europa op vooruit ging door verschillende pandemieën waren de vrouwen. Dit kwam doordat de vraag naar werk zo groot werd dat ook vrouwen werden gevraagd om te werken. Uiteindelijk heeft dat ervoor gezorgd dat gebieden als Europa, die zwaar waren geraakt door de pest, meer geëmancipeerd waren dan andere delen van de wereld, stelt Walhout.
Economische groei na een pandemie is door de geschiedenis heen vaker voorgekomen. Het is alleen niet zeker of er na deze pandemie ook sprake zal zijn van economische groei en emancipatie. In vergelijking met eerdere pandemieën is Covid-19 minder dodelijk, waardoor dit vooral ouderen en zwakkeren in de samenleving trof.
Maatregelen
In onze oren klinken de maatregelen misschien nieuw, maar heel veel maatregelen worden al honderden jaren door de samenleving gebruikt. Tijdens de coronapandemie is het woord quarantaine veel gevallen, maar het bestaat al heel lang. Het woord komt oorspronkelijk uit Italië in 1348, waarbij een besmet schip veertig dagen in quarantaine moest. Het woord quarantaine, wat gebaseerd is op het Italiaanse getal veertig, komt hier vandaan. Zelfs voor 1348 waren er al eerder tekens van isolatie te zien. Zo stelt Walhout dat tijdens de Zwarte Dood mensen werden gecontroleerd of ze thuisbleven en huizen werden dichtgetimmerd.
“Huizen van besmette mensen werden dichtgetimmerd zodat ze er niet uit konden”
Evelien Walhout
Ook van mondkapjes was al sprake voor corona begon. Ze werden voor het eerst gebruikt tijdens de Spaanse griep. Toen werden ook scholen en openbare ruimtes gesloten. En tijdens de cholera-uitbraak probeerden de autoriteiten mensen te attenderen afstand te houden en je handen te wassen. De maatregelen die we deze pandemie hebben gehad zijn dus al heel lang in gebruik, waarbij we volgens Walhout soms zelfs teruggrijpen naar middeleeuwse maatregelen.
“Tijdens een pandemie grijpen we terug naar middeleeuwse maatregelen”
Evelien Walhout
Publieke reacties
De publieke reacties tegenover pandemieën zijn sinds de Zwarte Dood bijna niet veranderd. Misinformatie, het niet erkennen van een uitbraak en minachting over de overheid kwamen en komen nog steeds veel voor. Rond 1630 werden wetenschappers in Italië “beledigd op straat” toen ze mensen probeerden te waarschuwen voor een pestuitbraak.
Ook in de media waren veel conflicterende berichten te vinden. Tijdens verschillende pandemieën namen kranten tegenstrijdige standpunten in over gezondheidsmaatregelen en droegen bij aan de verspreiding van paniek. De Spaanse griep is hier een goed voorbeeld van. Deze griep komt namelijk niet uit Spanje, maar heeft toch deze naam gekregen omdat de Spaanse media hier het eerst over schreven. In andere landen was het een taboe hier artikelen over te schrijven.
De tegenstrijdige standpunten over de maatregelen kwamen ook terug tijdens de huidige pandemie. Hier werd door de media vaak kritiek geleverd op de geldende maatregelen en de effectiviteit hiervan, terwijl andere mediaberichten positief waren over de maatregelen.
De afkeer tegen maatregelen was niet alleen te zien in de media. Tijdens Covid-19 zijn er wereldwijd veel protesten geweest tegen de maatregelen. Ook dit kwam voor tijdens eerdere pandemieën. Tijdens de Spaanse griep waren veel mensen sceptisch over het nut van een mondkapje. In de Verenigde Staten werden zelfs Anti-Mask Leauges gevormd.
Spanningen blootleggen
Als we kijken naar de geschiedenis van de pandemieën is er volgens Walhout een duidelijke trend te zien waarbij een uitbraak bestaande spanningen in samenlevingen blootlegt. Tijdens de Zwarte Dood kregen de Joden de schuld van de uitbraak. Hiervoor waren al spanningen tegenover Joden. Deze spanning werd versterkt door de pandemie. In angst dat Joden de steden zouden besmetten werden ze bijvoorbeeld niet binnengelaten door de poortwachters.
“Pandemieën leggen bestaande spanningen in de samenleving bloot”
Evelien Walhout
Tijdens de huidige pandemie werden er ook zondebokken aangewezen die werden vermeden door groepen mensen. Een voorbeeld is het ontwijken van mensen uit China kwamen. Toen de coronapandemie opkwam werden Chinezen gediscrimineerd omdat het virus begon in een stad in China. corona werd een tijdje zelfs de ‘Asian disease’ genoemd.
Het is niet de vraag of, maar wanneer de volgende pandemie komt, zei Bill Gates in een interview. Wanneer dit gebeurt weten we niet, maar we weten wel dat met een nieuwe pandemie ook andere dingen zoals onze middeleeuwse maatregelen, de afkeer hiertegen en de spanningen in de samenleving terug zullen komen.