De mediatheek van het Graaf Engelbrecht in Breda was versierd met slingers van verkiezingsposters. Op tafels lagen flyers en partij-merchandise, zoals SP-sponzen, zadelhoesjes van het CDA en SGP-pepermuntjes. In twee stemhokjes, gebouwd met twee grijze schermen op een tafel, konden leerlingen hun stem uitbrengen. Daarna stopten ze hun stembiljet in een grote blauwe stembus. Het leek net echt.
Het Graaf Engelbrecht was een van de bijna tweehonderd scholen die meedeed aan de Scholierenverkiezingen, georganiseerd door ProDemos. Middelbare scholieren en studenten van het mbo kunnen bij elke verkiezing – landelijk en regionaal – meedoen aan deze schaduwverkiezingen onder jongeren. Bas Banning, hoofd educatie bij ProDemos, is al tien jaar betrokken bij de Scholierenverkiezingen.
Scholieren naar de stembus
Het belang van verkiezingen onder scholieren is volgens Banning tweedelig. Enerzijds kunnen leerlingen oefenen met een stemkeuze maken. “Leerlingen hebben zo met de Scholierenverkiezingen al eens nagedacht over de partij waar ze op willen stemmen en ze hebben nagedacht over hoe ze tot die beslissing kunnen komen.” Anderzijds ligt het belang in de beleving. Op de partij-merchandise in het stemlokaal en een kleiner stembiljet na is namelijk alles hetzelfde als bij echte verkiezingen. “Jongeren maken zo het proces van de verkiezingen van dichtbij mee. De docent nodigt leerlingen uit om te stemmen, ze krijgen een stembiljet, ze gaan naar een stemhokje en ze tellen de stemmen.”
Het Graaf Engelbrecht doet om precies die reden mee aan de Scholierenverkiezingen: “We doen mee omdat verkiezingen een belangrijk onderdeel van burgerschap zijn. Met de Scholierenverkiezingen kunnen leerlingen alvast wennen aan stemmen in de toekomst”, vertelt docent Christiaan van der Wulp. Op zijn school kwam de VVD als winnaar uit de bus, net als in de landelijke uitslag.
Waar GroenLinks vier jaar geleden nog de grootste was, gaat dit jaar de VVD er met de winst vandoor. Er stemden ruim vijftigduizend jongeren voor de Scholierenverkiezingen; 20,1% daarvan stemde op de VVD. De top drie wordt aangevuld door D66 (met 16,8%) en GroenLinks (met 15,4%). Volt en Forum voor Democratie boeken grote winst, terwijl de PVV halveert. Ook de versplintering is opmerkelijk: jongeren stemden maar liefst 21 partijen de Kamer in. De volledige uitslag én eerdere uitslagen vind je op de uitslagensite van de Scholierenverkiezingen.
Voorspellende waarde
De Scholierenverkiezingen zijn niet alleen een leuk voorproefje van stemmen, want de uitslagen hebben ook een voorspellende waarde. Dit blijkt uit de trends onder partijen. Vaak geldt: wint of verliest een partij bij de Scholierenverkiezingen, zal deze partij dit ook doen bij de echte verkiezingen. Wel zijn de verschuivingen bij de Scholierenverkiezingen heftiger: een partij die sterk wint, wint onder scholieren nog sterker. Omgekeerd geldt dit ook voor verliezende partijen. De halvering van de PVV onder scholieren (van 20 naar 10 zetels) is daarbij treffend. Hoewel het geen halvering was, verloor de partij ook bij de echte verkiezingen.
Er zijn ook partijen die onder scholieren structureel lager scoren dan bij de echte verkiezingen. Banning: “Scholieren stemmen best uitgesproken, ze stemmen vooral niet op midden- of klassieke partijen. Partijen als het CDA, de SP en de PvdA doen het slecht bij de Scholierenverkiezingen, maar die doen het onder 18- tot 24-jarigen ook niet goed.”
Partijen die wel veel stemmen krijgen van scholieren zijn niet per se heel links of heel rechts, maar vooral uitgesproken. “Een linkse partij als GroenLinks doet het goed, met issues rondom het klimaat en dierenwelzijn. Maar ook de rechtse VVD en Forum voor Democratie scoren goed onder scholieren”, aldus Banning.
Stemrecht naar zestien jaar?
De Scholierenverkiezingen zijn de enige verkiezingen waarbij minderjarigen mogen stemmen. In de Grondwet en in de Kieswet staat namelijk dat alleen mensen 18 jaar en ouder mogen stemmen. Maar de discussie over het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd naar 16 jaar is al een tijdje bezig. Is het een goed idee om 16- en 17-jarigen ook te laten stemmen?
De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) adviseerde in 2019 van wel. In het rapport Jong geleerd, oud gedaan adviseerden ze om de kiesgerechtigde leeftijd uit de Grondwet te schrappen en de Kieswet aan te passen. Daarmee wordt experimenteren met een verlaging van de kiesgerechtigde leeftijd naar 16 jaar mogelijk. De argumenten voor en tegen de verlaging worden in de onderstaande praatplaat op een rijtje gezet:
ProDemos heeft geen onderzoek gedaan naar een verlaging van de kiesgerechtigde leeftijd, maar volgens Banning vormen de Scholierenverkiezingen in elk geval geen argument tégen een verlaging. “Mensen die bang zijn dat 16- of 17-jarigen totaal anders stemmen hebben geen gelijk. De uitslag van de Scholierenverkiezingen ligt redelijk in lijn met wat 18- tot 24-jarige kiezers stemmen. Ik verwacht dus geen rare uitslagen als jongeren van 16 of 17 mogen stemmen.”