Op 1 juli 2020 is de nieuwe donorwet ingegaan. Inmiddels zijn we bijna een jaar verder. Doet de nieuwe wet zijn werk en staan er nu meer orgaandonoren geregistreerd? En wie zijn eigenlijk die mensen die het leven van een ander niet willen redden via deze weg?
Middels een reconstructie laat Trouw zien dat de weg naar de nieuwe donorwet niet zonder obstakels was. Al in 1995 stelde notabene een CDA’er voor om het donorregistratiesysteem te veranderen naar een actieve donorregistratie, ook wel een ‘opt-out systeem’ genoemd. Dit houdt in dat burgers zelf registreren dat zij tegen het doneren van hun organen zijn. Doen zij dit niet, dan zijn zij automatisch orgaandonor.
Het lijkt een logische manier om het tekort aan orgaandonoren op te vullen, toch stemt de meerderheid van de Tweede Kamer tegen met als belangrijkste argument het zelfbeschikkingsrecht. Hierdoor blijft het oude systeem van kracht, waarbij iemand geen orgaandonor is totdat hij of zij anders beslist. Jaren verstrijken waarin Pia Dijkstra (D66) zichzelf de nieuwe voorvechter van een opt-out systeem kan noemen. En met succes, op 13 februari 2018 neemt de Eerste Kamer de nieuwe donorwet aan.
Wat houdt deze nieuwe wet precies in? Rijksoverheid schrijft dat iedereen tussen september 2020 en april 2021 twee brieven krijgt. Hier staat het verzoek in om de keuze over orgaandonatie vast te stellen in het Donorregister. Iemand kan kiezen uit vier smaken: ‘ik wil donor worden’, ‘ik wil geen donor worden’, ‘mijn familie of partner beslist’ of ‘een aangewezen persoon beslist’. Geeft iemand na de twee brieven geen keuze door, dan wordt hij of zij geregistreerd als ‘geen bezwaar’. Mocht deze persoon overlijden, dan zijn de organen beschikbaar voor donatie.
In theorie zou de donorwet tot een hele nieuwe groep donoren moeten leiden. Dit zijn mensen die wel graag donor willen zijn, maar dit nog niet hebben ingevuld wegens tijdgebrek of laksheid. Zij komen dan dus onder de noemer ‘geen bezwaar’. Kijkend naar de cijfers van het aantal potentiële orgaandonoren, is te zien dat deze inderdaad omhoog zijn geschoten sinds de nieuwe wet. De groep ‘geen bezwaar’ speelt hier zoals verwacht een belangrijke rol in. Van de mensen die op 1 maart 2021 geregistreerd zijn in het Donorregister, is dit zelfs meer dan een kwart.
Eén van de mensen die bijdraagt aan deze groei in potentiële orgaandonoren is Felix (25), een student uit Delft. Toen hij een brief van het Donorregister toegestuurd kreeg, vinkte hij vrijwel meteen het hokje ‘ja, ik wil donor worden’ aan. Waarom? Felix: ‘Ik denk niet dat ik mijn organen na mijn dood nog nodig ga hebben. En wat is er nou mooier dan iemand helpen die in nood is?’
Iemands leven redden met organen waar jij op dat moment toch niets meer aan hebt. Het klinkt mooi, maar er zijn genoeg mensen die het niet zien zitten. Van de huidige registraties in het Donorregister is dat zelfs meer dan een derde. Een Australische studie schrijft dat deze nee-keuze vaak gebaseerd is op religie.
Zo denken gelovigen geen toegang te krijgen tot het hiernamaals, als hun lichaam niet compleet is. Anderen vinden dat het ‘Gods wil’ is als organen niet meer werken en dat transplantaties tegen die wil ingaan. In ons land lijkt religie ook een sterke rol te spelen in het afwijzen van orgaandonatie. Zo zijn er in de Biblebelt en steden waar veel islamieten wonen als Den Haag, een stuk minder orgaandonoren dan in de rest van Nederland.
Opvallend is dat er in de provincie Brabant juist relatief véél mensen geregistreerd zijn als orgaandonor. Volgens Sonja van Galen, woordvoerder van het Donorregister, is dit fenomeen al jaren bekend maar tot op heden onverklaarbaar gebleken.
Niet alle nee-keuzes zijn religieus van aard. Sommige mensen vinden het simpelweg een eng of vies idee dat er iemand in hun lichaam snijdt. In de academische literatuur heeft dit zelfs een speciale benaming: de ‘ick-factor’. Leidse student Eline (22) kiest ervoor om geen donor te zijn en dat heeft onder andere met deze ick-factor te maken. ‘Ik vind het een bizar idee dat iemand straks met jouw ogen rondloopt. Of dat je huid als het ware van je lichaam geschraapt wordt.’
Het nieuwe donorsysteem dwingt ons om na te denken over iets wat we liever niet doen: de dood. Een onderwerp dat je lastig even aan de keukentafel aansnijdt. Mede hierdoor kunnen ingewikkelde kwesties ontstaan. Wat gebeurt er als jij orgaandonor wilde zijn, maar jouw familie hier geen weet van heeft? Nabestaanden kunnen immers nog steeds bezwaar maken, maar jij bent er niet meer om jouw standpunt uit te leggen.
Daarom vindt Eline dat er binnenshuis meer over orgaandonatie gesproken moet worden. ‘Kom jij plots te overlijden, dan wil je jouw nabestaanden niet extra belasten met de discussie over of jij orgaandonor wilde zijn of niet.’ Praten over orgaandonatie: niet bevorderlijk voor de sfeer, maar kan wel een hoop toekomstige stress wegnemen.