Afgelopen najaar was het 400 jaar geleden dat de Pilgrims vertrokken vanuit Leiden via Delfshaven richting wat nu de Verenigde Staten heet. Het verhaal is door de eeuwen heen verbonden aan thema’s als verbroedering en ‘One Nation Under God’, het zorgde voor het vieren van één van de belangrijkste feestdagen in Amerika en heeft inmiddels een mytische status ontvangen. Wat is er nu echt gebeurd tijdens die koude winter van 1620 en is het wel terecht dat er zo tegen de Pilgrims wordt opgekeken?

Het waren iets meer dan 100 man aan boord van de Mayflower. Op zoek naar vrijheid en een plek om hun geloof te belijden. Na een aantal omzwervingen kwamen ze aan in hun Beloofde Land. We zijn ze de ‘Pilgrim Fathers’ gaan noemen.

Frans Verhagen, auteur van het boek ‘Pilgrim Fathers: van Leiden naar het beloofde land’, wijst bij het verklaren van de mythe vooral op een aantal thema’s uit het verhaal die Amerikanen erg aanspreken: ‘Ze waren op zoek naar vrijheid voor hun geloof en ze organiseerden zich op een manier die je democratie zou kunnen noemen. Dat zijn zo’n beetje de pijlers waar het land op gebouwd is.’ 

‘Er is vaak gedaan alsof Amerika een leeg land was voordat de kolonisten hier aan kwamen. Dat is natuurlijk niet waar. De Pilgrims waren op zoek naar vrijheid. Om die vrijheid te bereiken hebben ze vrijheid van anderen ontnomen, om het maar licht uit te drukken.’ – Jori Zijlmans

One Nation Under God

Thanksgiving is misschien wel de grootste erfenis die de Pilgrims hebben nagelaten. Deze populaire Amerikaanse feestdag zou deels gebaseerd zijn op de viering van Leidens Ontzet, op 3 oktober. De Pilgrims zouden in 1621 zo dankbaar zijn geweest voor de oogst dat zij een viering hielden om God te danken. Die viering zou elk jaar herhaald zijn, van generatie op generatie. Frans Verhagen brengt hier enige nuance in: ‘Thanksgiving is in de 19^e eeuw door president Lincoln sterk gepromoot om het land een vorm van eenheid te geven tijdens de burgeroorlog. Het werd daarvoor wel op kleine schaal gevierd, maar pas toen Lincoln het feest gebruikte om eenheid te creëren is de cult rondom de Pilgrims echt tot leven gekomen. Het gaat dan ook voornamelijk om de symboliek. One Nation Under God, zoals ze het zelf zo mooi kunnen zeggen.’ 

‘Ze waren op zoek naar vrijheid voor hun geloof en ze organiseerden zich op een manier die je democratie zou kunnen noemen. Dat zijn zo’n beetje de pijlers waar het land op gebouwd is.’ – Frans Verhagen

Dit voorbeeld laat vooral zien dat de mythe rondom de Pilgrims zorgvuldig is opgebouwd om het als voorbeeld te stellen voor Amerikanen. Uiteindelijk gaat het om een relatief klein groepje mensen dat de oceaan overstak, op zoek naar een nieuw leven. Het verschil met veel andere kolonisten was die zoektocht naar geloofsvrijheid. De uiteindelijke cultus dat ze de grondleggers waren van democratie is grotendeels verzonnen. Het past bij de cultus die Amerikanen hebben opgebouwd rondom de Founding Fathers en de Declaration of Independence. Die verhalen zijn ook later groter en mooier gemaakt, bijvoorbeeld door heldhaftige schilderijen of kunstwerken. Amerikanen hebben het idee dat deze mannen, net als de Pilgrims, louter idealisten waren met een democratische droom over gelijkheid en broederschap. De pijnlijke menselijkheid van deze helden wordt voor het gemak achterwege gelaten.

Controverse

Een voorbeeld van deze menselijkheid is de relatie tussen de Pilgrims en de native Americans. Vanaf de aankomst in het Beloofde Land kwamen de Pilgrims uiteraard in contact met de oorspronkelijke bewoners van Amerika. Jori Zijlmans, conservator van Museum de Lakenhal en samensteller van een tentoonstelling over de Pilgrim Fathers, legt de vinger op de zere plek: ‘Er is vaak gedaan alsof Amerika een leeg land was voordat de kolonisten hier aan kwamen. Dat is natuurlijk niet waar. De Pilgrims waren op zoek naar vrijheid. Om die vrijheid te bereiken hebben ze vrijheid van anderen ontnomen, om het maar licht uit te drukken.’

De Pilgrims troffen bij hun aankomst in Amerika een aantal stammen met de oorspronkelijke bewoners van Amerika aan. Met een deel van deze natives was een goede verstandhouding; het was aan de Wampanoag-stam te danken dat niet alle Pilgrims tijdens de eerste winter in New England omkwamen. Aan de andere kant onderdrukten de Pilgrims de stammen ook en er vonden zelfs gevechten met dodelijke slachtoffers aan de kant van de natives plaats. Die tweede kant van het verhaal wordt vaak vergeten.

De oorzaak van deze behandeling was vooral het wereldbeeld van de Pilgrims, zo legt Zijlmans uit: ‘in de 17^eeeuw werden mensen die niet christelijk waren beschouwd als heidenen, één stapje hoger dan de dieren. Ze hadden voor zichzelf echt het idee dat dit goed was.’ Frans Verhagen voegt hieraan toe: ‘Voor de Pilgrims was het land door God aan hen gegeven. Zij hadden dus recht op dat land.’

Land of the Free

400 jaar na de reis van de Pilgrims kijken we terug op een stuk van de geschiedenis waar veel over is verteld. We komen er nu achter dat er over sommige delen van het verhaal te weinig is verteld. De rol van de native Americans en de positie van de Pilgrims als kolonisten is overschreeuwd door de cultus die vanaf de 19^e eeuw rond de reis is ontstaan. De Pilgrims waren op zoek naar vrijheid en vonden die vrijheid uiteindelijk in wat later de Verenigde Staten zou gaan heten. Een land dat de zinssnede ‘land of the free, home of the brave’ in haar volkslied heeft staan.

400 jaar na de Pilgrims blijkt dat die vrijheid nog steeds niet voor iedereen geldt. De laatste Black Live Matters-protesten maken dat pijnlijk duidelijk. Maar Amerika blijft een land in beweging, de echte vrijheid komt steeds dichterbij. Om met Martin Luther King te spreken: ‘One day this nation will rise up and live out the true meaning of its creed: “We hold these truths to be self-evident: that all men are created equal.”’